6वी समाज विज्ञान
पाठ 19 मानव हक्क, मूलभूत हक्क आणि कर्तव्ये
इयत्ता – सहावी
विषय – समाज विज्ञान
माध्यम – मराठी
अभ्यासक्रम – 2024 सुधारित
विषय – स्वाध्याय
पाठ 19 मानव हक्क, मूलभूत हक्क आणि कर्तव्ये
1. रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा:
- हक म्हणजे अधिकार
- मूलभूत हक्क संविधानाने दिलेले आहेत.
- बाल कामगार निषेध कायदा 1986 मध्ये अंमलात आणला.
- आपली भाषा, संस्कृतीचे रक्षण करण्यासाठी आम्हाला सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क देण्यात आला आहे.
2. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा:
- मानव हक्क म्हणजे काय?
मानव हक्क म्हणजे प्रत्येक व्यक्तीला जन्मतः मिळालेले आणि जगण्याच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक अधिकार. - मुलांच्या हक्कांची यादी करा:
- शिक्षणाचा हक्क
- शारीरिक संरक्षणाचा हक्क
- अन्न आणि आरोग्य सुविधांचा हक्क
- भेदभावमुक्त वागणुकीचा हक्क
- मूलभूत हक्क म्हणजे काय? ते कोणते?
संविधानाने दिलेले आणि कायद्याने रक्षण केलेले हक्क म्हणजे मूलभूत हक्क.
ते सहा प्रकारचे आहेत:- समानतेचा हक्क
- स्वातंत्र्याचा हक्क
- शोषणाविरुद्ध हक्क
- धार्मिक स्वातंत्र्याचा हक्क
- सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क
- संविधानाने दिलेल्या न्यायालयात दाद मागण्याचा हक्क
- मूलभूत कर्तव्याचे पालन आपण स्वयंस्फूर्तीने का केले पाहिजे?
कारण कर्तव्यांचे पालन केल्याने समाजात अनुशासन आणि विकास होतो. तसेच देशाच्या प्रगतीसाठी योगदान देता येते. - समानतेचा हक्क म्हणजे काय?
समानतेचा हक्क म्हणजे सर्वांना कायद्यापुढे समान मानले जाणे आणि कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव न करणे. - सामाजिक आणि आर्थिक शोषण कसे होते? उदा. द्या:
- गरीब लोकांना कमी मजुरी देणे
- बालकामगारांवर अत्याचार करणे
- उदा. मजुरीशिवाय कामाला लावणे
- कोणतीही तीन मूलभूत कर्तव्ये लिहा:
- संविधानाचा सन्मान करणे
- पर्यावरणाचे संरक्षण करणे
- राष्ट्रीय एकात्मतेस प्रोत्साहन देणे
III. गटात चर्चा करा आणि उत्तरे द्या:
- मूलभूत हक्काचे महत्व:
- व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याचे संरक्षण
- सन्माननीय जीवन जगण्यासाठी आधार
- शालेय परिसरात विद्यार्थ्यांनी पाळावयाची कर्तव्ये:
- शिस्त पाळणे
- स्वच्छता राखणे
- सहाध्यायांच्या अधिकारांचा सन्मान करणे
- मानव हक्काचे महत्व:
- व्यक्तीला सन्मानाने जीवन जगण्याचा आधार
- समाजात न्याय, स्वातंत्र्य, आणि समानतेचा विकास
- मुलांच्या हक्कांचे महत्व:
- मुलांचे योग्य संगोपन आणि शिक्षणासाठी मार्गदर्शन
- त्यांचे शारीरिक व मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी आधार