6th SS Textbook Solution 19.Human Rights, Fundamental Rights and Duties 19 मानव हक्क, मूलभूत हक्क आणि कर्तव्ये

6वी समाज विज्ञान 

पाठ 19 मानव हक्क, मूलभूत हक्क आणि कर्तव्ये

इयत्ता – सहावी

विषय – समाज विज्ञान 

माध्यम – मराठी 

अभ्यासक्रम – 2024 सुधारित 

विषय – स्वाध्याय 

पाठ 19 मानव हक्क, मूलभूत हक्क आणि कर्तव्ये

1. रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा:

1. हक म्हणजे अधिकार
2. मूलभूत हक्क संविधानाने दिलेले आहेत.
3. बाल कामगार निषेध कायदा 1986 मध्ये अंमलात आणला.
4. आपली भाषा, संस्कृतीचे रक्षण करण्यासाठी आम्हाला सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क देण्यात आला आहे.

2. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा:

1. मानव हक्क म्हणजे काय?
   मानव हक्क म्हणजे प्रत्येक व्यक्तीला जन्मतः मिळालेले आणि जगण्याच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक अधिकार.
2. मुलांच्या हक्कांची यादी करा:
   • शिक्षणाचा हक्क
   • शारीरिक संरक्षणाचा हक्क
   • अन्न आणि आरोग्य सुविधांचा हक्क
   • भेदभावमुक्त वागणुकीचा हक्क
3. मूलभूत हक्क म्हणजे काय? ते कोणते?
   संविधानाने दिलेले आणि कायद्याने रक्षण केलेले हक्क म्हणजे मूलभूत हक्क.
   ते सहा प्रकारचे आहेत:
   1. समानतेचा हक्क
   2. स्वातंत्र्याचा हक्क
   3. शोषणाविरुद्ध हक्क
   4. धार्मिक स्वातंत्र्याचा हक्क
   5. सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क
   6. संविधानाने दिलेल्या न्यायालयात दाद मागण्याचा हक्क
4. मूलभूत कर्तव्याचे पालन आपण स्वयंस्फूर्तीने का केले पाहिजे?
   कारण कर्तव्यांचे पालन केल्याने समाजात अनुशासन आणि विकास होतो. तसेच देशाच्या प्रगतीसाठी योगदान देता येते.
5. समानतेचा हक्क म्हणजे काय?
   समानतेचा हक्क म्हणजे सर्वांना कायद्यापुढे समान मानले जाणे आणि कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव न करणे.
6. सामाजिक आणि आर्थिक शोषण कसे होते? उदा. द्या:
   • गरीब लोकांना कमी मजुरी देणे
   • बालकामगारांवर अत्याचार करणे
   • उदा. मजुरीशिवाय कामाला लावणे
7. कोणतीही तीन मूलभूत कर्तव्ये लिहा:
   1. संविधानाचा सन्मान करणे
   2. पर्यावरणाचे संरक्षण करणे
   3. राष्ट्रीय एकात्मतेस प्रोत्साहन देणे

III. गटात चर्चा करा आणि उत्तरे द्या:

1. मूलभूत हक्काचे महत्व:
   • व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याचे संरक्षण
   • सन्माननीय जीवन जगण्यासाठी आधार
2. शालेय परिसरात विद्यार्थ्यांनी पाळावयाची कर्तव्ये:
   • शिस्त पाळणे
   • स्वच्छता राखणे
   • सहाध्यायांच्या अधिकारांचा सन्मान करणे
3. मानव हक्काचे महत्व:
   • व्यक्तीला सन्मानाने जीवन जगण्याचा आधार
   • समाजात न्याय, स्वातंत्र्य, आणि समानतेचा विकास
4. मुलांच्या हक्कांचे महत्व:
   • मुलांचे योग्य संगोपन आणि शिक्षणासाठी मार्गदर्शन
   • त्यांचे शारीरिक व मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी आधार