9th Science 2.Aplya Sabhovatalache Dravy Shuddha Ahe Ka (2.आपल्या सभोवतालचे द्रव्य शुद्ध आहे का?)

इयत्ता – नववी 

विषय – विज्ञान 

 2.आपल्या सभोवतालचे द्रव्य शुद्ध आहे का?

प्रश्न
:
1. पदार्थ म्हणजे काय ?

उत्तर – द्रव्याचे एकुलते एक शुद्ध स्वरूप म्हणजे पदार्थ होय.

2. उदाहरणासह समांगी आणि विषमांग मिश्रणातील फरक सांगा.

3. कलिल,द्रावण आणि निलंबन हे एकमेकापासून कसे वेगळे आहेत ?

4. 298 K तापमानाला 100g पाण्यात 36g मीठ विरघळवून संपृक्त
द्रावण बनविले असल्यास या तापमानाला त्याची संहती काढा.
उत्तर – द्रावक = पाणी = 100g.
द्राव्य
= मीठ = 36g.
द्रावण
= द्राव्य + द्रावक
= 36 + 100
= 136g.   

5.जेव्हा मिश्रण तापवणे सुरु करता तेव्हा तुम्हाला काय आढळते?

उत्तर – जेव्हा मिश्रण तापविणे सुरू करतो तेव्हा पदार्थाची वाफ होताना दिसते.

6.कोणत्या तापमानाला कांही काळ तापमानांक स्थिर राहतो?

उत्तर – उत्कलन बिंदूस तापमानांक स्थिर राहते.

7.अॅसिटोनचा उत्कलनांक किती?

उत्तर – अॅसिटोनचा उत्कलनांक 56 °C आहे.

8.दोन्ही घटक का विभक्त होतात?

उत्तर – उत्कलन बिंदू भिन्न भिन्न असतो तेव्हा दोन्ही घटक विभक्त होतात.

9. केरोसिन व पेट्रोलच्या मिश्रणाचे घटक कसे विभक्त कराल? (त्यांच्या उत्कलन बिंदुत 25°c पेक्षा अधिक फरक आहे) ही दोन्ही एकमेकात मिश्रीत होतात.

उत्तर –  भागश: उर्ध्वपातन पद्धतीने केरोसीन व पेट्रोलच्या मशीनचे घटक विभक्त करता येतात.

10. खालील उदाहरणात विभागीकरणाच्या तंत्राचे
नाव लिहा.

1. दह्यापासून लोणी – सेंट्रीफ्युगेशन

2. समुद्राच्या पाण्या पासून मीठ – स्फटिकिभवन

3. मिठापासून कापूर – संप्लवन

11. स्फटिकीभवनाच्या तंत्राने कोणत्या प्रकारची मिश्रणे विभक्त करता येतात?

उत्तर –   स्फटिकीभवनाच्या तंत्राने खालील प्रकारची मिश्रणे विभक्त करता येतात.
  1) समुद्री पाण्यापासून मिळणाऱ्या मिठाचे शुद्धीकरण.
 2) अशुद्ध तुरटीपासून शुद्ध तुरटीचे स्फटिक मिळवणे.

8.खालील उदाहरणांचे
भौतिक बदल किंवा रासायनिक बदलात वर्गीकरण करा.
उत्तर –

स्वाध्याय
1. खाली दिलेल्या उदाहरणातील घटक विभक्त करण्यासाठी विभक्तीकरणाच्या कोणत्या तंत्रांचा अवलंब कराल ?

(a) सोडियम क्लोराइड त्याच्या पाण्यातील द्रावणातून – बाष्पीभवन

(b) सोडियम क्लोराइड व अमोनियम क्लोराइड यांच्या मिश्रणातून सोडियम क्लोराइड – संप्लवन

(c) मोटार कारच्या एंजिन ऑइल मधून धातूचे बारीक तुकडे. – गाळण

(d) फुलांच्या पाकळ्यांच्या अर्कामधून विविध रंगद्रव्ये (pigments) – क्रोमॅटोग्राफी

(e) दह्यातून लोणी. – सेंट्रीफ्युगेशन

(f) पाण्यातून तेल – विलगकारी नरसाळे

(g) चहातून चहाची पूड – गाळण

(h) वाळूतून लोखंडी टाचण्या – चुंबकीय

(i) टरफलातून गव्हाचे दाणे – चाळण

(i) पाण्यात निलंबनात असणारे मातीचे कण – गाळण

2. चहा बनवण्याच्या
कृतीच्या पायऱ्या लिहा. द्रावण, द्रावक, द्राव्य, विरघळणे, विद्राव्य, अविद्राव्य, गलित द्राव, अवषेश हे शब्द वापरा.

उत्तर – गॅस पेटवून त्यावर एक पात्र ठेवा.त्या पात्रामध्ये द्रावक घाला.त्यानंतर त्यात द्रावकात द्रव्य (साखर,चहापूड)घाला दावकांमध्ये द्राव्य विरघळेल.साखरेची विद्राव्यता दिसते. द्रावक आणि द्रव्य गलित द्राव तयार होते गलित द्रावांमधील अवशेष करण्यामध्ये दिसते व द्रावण तयार होते.

3. प्रज्ञाने वेगवेगळ्या तीन पदार्थांची विद्राव्यता वि तापमानाला तपासून प्राप्त परीणाम खालील तालिकेत मांडले आहेत. (तालिकेत नमूद केलेला परीणाम 100 gm पाण्यात विरघळून संपृक्त द्रावण बनविण्यासाठी लागणाऱ्या पदार्थाचे वजन ग्रॅम मध्ये दिलेले आहेत.) 

(a) 313 K तापमानाला 50 ग्रॅम पाण्यातील पोटॅशियम नैट्रेटचे संपृक्त द्रावण तयार करण्यासाठी लागणाऱ्या पोटॅशियम नैट्रेटचे वस्तुमान किती ?

उत्तर –     वरील तक्त्यानुसार 313K तापमानाला 100ml पाण्यात 62 gm. KNO3 विरघळते.तर प्रज्ञाकडे 50 पाणी आहे म्हणून KNO3 चे वस्तुमान 31 gm. असेल.

100 ml → 62 gm.

50 ml → 31 gm.

(b) प्रज्ञा पोटॅशियम
क्लोराइडचे पाण्यातील संपृक्त द्रावण 353 K तापमानाला तयार करते आणि द्रावण थंड होण्यासाठी खोलीच्या तापमानाला ठेवते.
द्रावण थंड झाल्यानंतर तिला काय आढळेल? स्पष्टीकरण करा.

उत्तर – 353K तापमानाला KCl 54ग्रॅम वस्तुमान पूर्णपणे विद्रावता दर्शवते.पण प्रज्ञांने पाण्यातील संपृक्त द्रावण तयार केले आहे.त्यामुळे द्रावण थंड झाल्यानंतर काचेच्या पात्रात KCl कण प्रज्ञाला स्पष्ट दिसतात.

(c) 293 K ला प्रत्येक लवणाची विद्राव्यता काढा. या तापमानाला कोणत्या लवणाची विद्राव्यता सर्वाधिक आहे?

उत्तर –KNO3     →    32 gm.

            NaCl      →    36 gm.
            KCl     →    35 gm.
            NHCl         → 37 gm.