प्रकरण – 3 भारतातील ब्रिटीश सत्तेचे परिणाम
खालील नोट्स PDFमध्ये डाउनलोड करण्यासाठी येथे क्लिक करा..
I. पुढील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात उत्तरे द्या.
१.
प्रशासनात नागरी सेवा कोणी आणली?
⇒लॉर्ड कॉर्नवॉलिस
२.
कायमस्वरूपी जमीनदारी पद्धती कोणी आणली?
⇒लॉर्ड कॉर्नवॉलिस
3. ब्रिटीश भारताचा पहिला गव्हर्नर
जनरल कोण होता?
⇒वॉरन हेस्टिंग्ज.
4. भारतात कार्यक्षम पोलिस यंत्रणा
कोणाने लागू केली?
⇒लॉर्ड कॉर्नवॉलिस
5. पोलिस अधीक्षक हे नवीन पद कोणी निर्माण
केले?
⇒लॉर्ड कॉर्नवॉलिस
6. कोणत्या समितीने लष्करी यंत्रणेची पुनररचना
करण्याची शिफारस केली?
⇒पिलच्या समितीने
7. कायम
जमीनदारी पद्धती कोठे व केव्हा सुरू झाली?
⇒1793 मध्ये बंगाल आणि बिहारमध्ये
8. महालवारी पद्धतीची सुरूवात कोणी
केली?
⇒आर.एम. बर्ड आणि जेम्स थॉमसन
9. रयतवारी पद्धती कोणी लागू केली?
⇒1792 साली अलेक्झांडर रीड यांनी बारामहल प्रदेशात आणि 1801
साली थॉमस मन्रो यांनी मद्रासमध्ये.
10.
भारतात आधुनिक शिक्षणाचा विस्तार कोणी केला?
⇒वॉरेन हेस्टिंग्ज
11.
बनारसमध्ये संस्कृत महाविद्यालय कोणी सुरु केले?
⇒जोनाथन डंकन
१२.
कोणत्या अहवालाने भारतातील आधुनिक शिक्षण पद्धतीचा पाया घातला?
⇒मॅकॉलेचा अहवाल
13.
कोणत्या कायद्यानुसार बंगालच्या गव्हर्नर जनरलला भारताचे गव्हर्नर जनरल म्हणून
नियुक्त केले गेले?
⇒1833 चा सनद कायदा
(चार्टर अॅक्ट)
14.
कोणता कायदा भारतीय राज्यघटनेच्या रचनेच्या दृष्टीने पाया ठरला?
⇒1935 चा भारत सरकारचा कायदा
15.
भारतीय रिझर्व्ह बँकेची स्थापना कोणत्या कायद्यानुसार झाली?
⇒1935 चा भारत सरकारचा कायदा
16.सनदी
कायद्याचे (चार्टर अॅक्ट) मुख्य उद्दीष्ट काय होते?
⇒ईस्ट इंडिया कंपनीच्या परवान्याचे नूतनीकरण करणे.
II.
पुढील प्रश्नांची प्रत्येकी 2-3 वाक्यात उत्तरे द्या.
१.
चार्ल्स वुड्स आयोगाच्या अटीनुसार कोणकोणती विद्यापीठे स्थापन केली गेली?
⇒कलकत्ता विद्यापीठ.
⇒बॉम्बे विद्यापीठ.
⇒मद्रास विद्यापीठ.
2.महालवारी
पद्धत म्हणजे काय? स्पष्ट करणे.
⇒‘महल’ म्हणजे तालुका.
⇒आर.एम. बर्ड आणि जेम्स थॉमसन यांनी ही पद्धत लागू केली.
⇒उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, पंजाब आणि दिल्ली येथे महालवारी पद्धत लागू केली.
⇒मोठे आणि लहान जमीनदार या व्यवस्थेचा भाग होते.
⇒कंपनीच्या अधिकाऱ्यांनी अपेक्षेपेक्षा जास्त जमीन कर
निश्चित केला होता.
⇒जमीनदारांना त्यांच्या मालकीची जमीन गमवावी लागत असे.
⇒जमीनदार व शेतकर्‍यांचे नुकसान होत असे.
3. पूर्व भारत शासनाच्या काळात
कोणत्या घटनात्मक कायद्यांची सुरूवात झाली?
⇒रेग्युलेटिंग अॅक्ट – 1773
⇒पिट्स इंडिया अॅक्ट – 1784
⇒चार्टर अॅक्ट – 1813
⇒चार्टर अॅक्ट – 1833
4. ब्रिटिश राजवटीत कोणकोणते
घटनात्मक विकासाचे कायदे करण्यात आले होते?
⇒भारत सरकारचा कायदा – 1858
⇒भारतीय शासनाचा कायदा – 1861
⇒भारतीय शासनाचा कायदा – 1892
⇒भारतीय शासनाचा कायदा – 1909
⇒भारतीय शासनाचा कायदा – 1919
⇒भारतीय सरकारचा
कायदा – 1935
5. वॉरेन हेस्टिंग्जने कोणकोणती 2
प्रकारची न्यायालये अमलात आणली?
⇒दिवाणी अदालत म्हणजे नागरी न्यायालय
⇒फौजदारी अदालत म्हणजे गुन्हेगारी न्यायालय
6.ब्रिटीशांच्या काळात पोलिस
यंत्रणेत काय उपाययोजना करण्यात आल्या?
⇒पोलिस अधीक्षक (एसपी) चे पद निर्माण केले.
⇒एका जिल्ह्याला अनेक पोलीस ठाणी निर्माण केली.
⇒त्याचप्रमाणे प्रत्येक गाव चौकीदाराच्या देखरेखीखाली ठेवले.
⇒प्रत्येक ठाण्याला एक ‘कोतवाल’ची नेमणूक केली.
⇒त्याचप्रमाणे प्रत्येक गाव चौकीदाराच्या देखरेखीखाली ठेवले.
⇒‘कोतवाल’ चोरी, गुन्हेगारी वगैरेसाठी कोतवाल संबंधित असे.
7.
रयतवारी पद्धतीची वैशिष्ट्ये कोणती?
⇒1792 मध्ये अलेक्झांडर रीड यांनी रयतवारी पद्धत बारामहल
प्रदेशात अंमलात आली.
⇒या पद्धतीत शेतकरी आणि कंपनी यांचा थेट संबंध होता.
⇒शेतकरी हा जमीन
मालक झाला.
⇒मालकाला जमीन कर म्हणून 50% उत्पादन द्यावे लागले.
⇒जमीन महसुलाला तीस वर्षांची मुदत होती.
8. पिटस
इंडिया अॅक्ट १७८४ च्या तरतुदी काय आहेत?
⇒संचालक मंडळाऐवजी सहा सभासदांचे एक नियंत्रण मंडळ
स्थापण्यात आले.
⇒लष्करी व नागरी क्षेत्रावर तसेच जमीन महसूलबाबत
नियात्रानाचे अधिकार संचालक मंडळाकडे देण्यात आले.
⇒भारतीयांचे राजकीय हक्क कमी करण्यात आले.
⇒या कायद्याने जाहीर केले की भारताचा जो भाग ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात आहे ब्रिटीश
साम्राज्याचा अविभाज्य भाग आहेत.
