इयत्ता – दहावी
विषय – समाज विज्ञान
पाठ 18. स्वातंत्र्याची चळवळ
ऑनलाईन सराव चाचणी
महत्त्वाच्या टीपा (Short Important Notes):
1. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची स्थापना (1885):ए. ओ. हयूमने भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची स्थापना केली.काँग्रेसचा उद्देश राजकीय जागृती आणि राष्ट्रीयत्वाची भावना निर्माण करणे होता.
2. मवाळ आणि जहाल गट:
मवाळ: संविधानात्मक मार्गाने ब्रिटिश सरकारकडे मागण्या मांडण्यावर विश्वास ठेवणारे नेते (एम. जी. रानडे, दादाभाई नौरोजी).
जहाल: हिंसक मार्गाने स्वातंत्र्य प्राप्त करण्याची विचारसरणी मांडणारे नेते (बाळ गंगाधर टिळक, लाला लजपत राय).
3. बंगालची फाळणी (1905):
लॉर्ड कर्झनने बंगालची प्रशासकीय फाळणी केली,ज्याचा उद्देश हिंदू-मुस्लिम समाजांत फूट पाडणे होता.या फाळणीला संपूर्ण देशातून विरोध झाला.
4. स्वदेशी चळवळ:
बंगालच्या फाळणीच्या विरोधात विदेशी वस्तूंवर बहिष्कार घालून स्वदेशी वस्तूंचा वापर करण्याची चळवळ सुरू झाली.
5. गांधीयुग (1920-1947):
महात्मा गांधींनी अहिंसा, सत्याग्रह, आणि स्वदेशीचा वापर करून ब्रिटिश सत्तेला विरोध केला.असहकार, सविनय कायदेभंग आणि खेड्यातील विकासकार्य गांधीजींच्या नेतृत्वाखालील मुख्य आंदोलन होती.
6. जालियनवाला बाग हत्याकांड (1919):
जनरल डायरने शांततापूर्ण जमावावर गोळीबार करून 379 लोकांचा जीव घेतला, ज्यामुळे संपूर्ण देशभरात संताप उसळला.
7. जयप्रकाश नारायण: काँग्रेसच्या समाजवादी शाखेचे प्रमुख नेते, त्यांनी क्रांतिकारी चळवळींना प्रोत्साहन दिले.
8. चले जाव चळवळ (भारत छोड़ो): स्वातंत्र्य चळवळीची सुरुवात भारतीय सीमेच्या बाहेरून झाली, सुभाषचंद्र बोस यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान.
9. शेतकरी चळवळ: चंपारण्य, खेडा व इतर भागातील शेतकरी चळवळी गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली सुरु झाल्या.
10. किसान सभा: स्वातंत्र्य चळवळीमधील शेतकऱ्यांच्या सहभागासाठी किसान सभेची स्थापना.
11. कामगार चळवळ: 1827 मधे कलकत्ता येथे कामगारांनी आपल्या हक्कांसाठी संघटना सुरु केल्या.
12. आदिवासी चळवळ: ‘संताल आदिवासी चळवळ’ ही प्रमुख आदिवासी चळवळ, ब्रिटिशांच्या अन्यायाविरुद्ध लढली.
13. सुभाषचंद्र बोस: भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील प्रमुख नेते, आय.एन.ए.चे नेतृत्व.
14. बी.आर. आंबेडकर: भारतीय संविधानाचे शिल्पकार, सामाजिक व आर्थिक स्वतंत्रतेवर भर दिला.
ऑनलाईन सराव चाचणी
Results
