KTBS KARNATAKA
STATE SYLLABUS
CLASS – 10
MARATHI MEDIUM
SUBJECT – MARATHI
PART – 2
मराठी
पाठ 9
पाठ 9: वाटणी
लेखक – रा. रं. बोराडे
सारांश:
‘वाटणी’ ही कथा ग्रामीण जीवनाच्या वास्तव परिस्थितीवर भाष्य करते. ती रा. रं. बोराडे यांच्या “मळणी” या कथासंग्रहातील एक हृदयस्पर्शी कथा आहे. कथेत कुटुंबातील मालमत्तेच्या वाटणीसाठी झालेल्या संघर्षाचे वर्णन आहे, ज्यातून ग्रामीण समाजातील माणसांमध्ये असलेल्या भावनाशील नातेसंबंधांना होणाऱ्या तडजोडीचाही वेध घेतला जातो.
कथेची सुरुवात वृद्ध गणातात्यांवर होते. ते काठीच्या आधाराने हळूहळू वाड्याच्या पायऱ्या चढतात. त्यांना वयोमानानुसार शारीरिक थकवा जाणवत असतो, आणि ओसरीवर लोकांचा जमाव बघून ते स्वस्थ राहण्याचा प्रयत्न करतात. घरातील भाऊ आणि त्यांच्या पत्नी मालमत्तेची वाटणी करण्याच्या तयारीत असतात. गणातात्यांना अशा प्रकारे आई-वडिलांची वाटणी होत असल्याचं बघणं क्लेषदायक वाटतं. मोठा मुलगा वडिलांना सांभाळायची जबाबदारी घेण्याची तयारी दाखवतो, तर धाकट्याची पत्नी मात्र वृद्ध आईला सांभाळण्यास नकार देते.
या संघर्षातून घरातील कुटुंबीयांमधील नात्यांतील दुरावा उघड होतो. शेवटी, गणातात्या निराश होतात आणि कोणत्याही एका मुलाकडे न राहता पत्नीसह स्वतंत्र राहण्याचा निर्णय घेतात.कथेचा शेवट अत्यंत भावनाप्रधान आहे, जिथे वृद्ध आई-वडील कुटुंबातील नात्यांच्या संघर्षातून सुटका मिळवण्यासाठी स्वतंत्र जगण्याचा निर्णय घेतात. ही कथा ग्रामीण कुटुंबांतील ताणतणाव, विभाजनाची समस्या, आणि वृद्धांची उपेक्षा यावर प्रकाश टाकते.
लेखक परिचय: रा. रं. बोराडे
रावसाहेब रंगराव बोराडे (1940) हे मराठी साहित्यातील एक महत्त्वाचे लेखक आहेत. त्यांची लेखनशैली ग्रामीण जीवनावर आधारित असून, त्यांच्या कथांमधून ग्रामीण समाजाची अवस्था, तिथल्या माणसांच्या समस्या आणि भावनिक वेदना प्रभावीपणे व्यक्त होतात.
बोराडे यांच्या लेखनात ग्रामीण भाषेचा रांगडेपणा आणि गोडवा प्रकर्षाने जाणवतो, कारण त्यांची भाषा ग्रामीण मातीतच विकसित झाली आहे. त्यांचे साहित्य वाचकांशी जवळीक साधते आणि त्यांच्या कथा वाचकांच्या मनात घर करून राहतात.
त्यांनी ‘माळरान,’ ‘बोळवण,’ आणि ‘मळणी’ हे कथासंग्रह प्रकाशित केले आहेत. विशेषतः ‘मळणी’ या संग्रहाला आणि ‘पाचोळा’ या लघुकादंबरीला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार मिळाला आहे.
त्यांची ‘वाटणी’ ही कथा ‘मळणी’ या संग्रहातील असून, ती ग्रामीण कुटुंबांतील मालमत्तेच्या वाटणीवर आधारित आहे. कथेतील साधी, पण भावनिक प्रसंग सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकतो.
प्र. 1 खालील पश्नांची एका वाक्यात उत्तरे द्या.
1: तात्याच्या घरी पंचमंडळी का जमली होती?
उत्तर: तात्याच्या घरी पंचमंडळी वाटणी करण्यासाठी जमली होती.
2: दोघे भाऊ एकमेकांकडे कसे पाहात बसले होते?
उत्तर: दोघे भाऊ आखाड्यात उतरल्याप्रमाणे एकमेकांकडे पाहात बसले होते.
3: तात्यांनी किती वाटण्या करण्यास सांगितल्या?
उत्तर: तात्यांनी तीन वाटण्या करण्यास सांगितल्या.
4: धाकट्यानं तात्यांच्या जमिनीचा कोणत्या शब्दात उल्लेख केला?
उत्तर: धाकट्यानं तात्यांच्या जमिनीचा उल्लेख “लंगोटीभर जमीन” या शब्दांत केला.
5: तात्यांच्या कोणत्या बोलाने सर्वांना समाधान वाटले?
उत्तर: तात्यांनी “बगा बाबा,तुमच्या ध्यानाला यील तसं करा” असं म्हटल्यावर सर्वांना समाधान वाटले.
6: दोघा जावांची बोलणी गणातात्यांना कशी झोंबत होती?
उत्तर: दोघा जावांची बोलणी गणातात्यांना डागण्या दिल्यासारखे झोंबत होती. प्र.2: खालील वाक्यातील रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा.
1. काठीच्या आधारानं अंगाचा तोल सावरीत वाड्याच्या ओसरीच्या पायऱ्या चढले.
2. तात्याची बायको पोतेरा फेकावा तशी एका कोपऱ्यात बसली होती.
3. ऊसाच्या चोथऱ्यावर माशा बसाव्यात त्या प्रमाणं ओसरीवर माणसं बसली होती.
4. वाटणीचा हा घोळ गेल्या सहा महिन्यापासून घरात चालू होता.
प्र.4: खालील प्रश्नांची उत्तरे पाच ते सहा वाक्यात लिहा.
1. तात्यांना धाकट्या मुलाचा का राग येत होता?
उत्तर – तात्यांना धाकट्या मुलाचा राग येण्याचं कारण म्हणजे तो स्वतःच्या आईवडिलांच्या वाटणीवर भर देत होता. तो शेतजमिनी आणि मालमत्तेच्या वाटपाबरोबर आईवडिलांना वेगवेगळ्या ठिकाणी ठेवण्याची मागणी करत होता. त्याचं हे वागणं तात्यांना अप्रिय वाटत होतं, कारण आईवडिलांना एकत्र ठेवण्याऐवजी त्यांचं विभाजन करण्यात त्याला रस होता. त्यामुळे तात्यांना त्याचा राग आला.
2. तिसरी वाटणी कुणी मागितली? का?
उत्तर – तात्याच्या धाकट्या सुनेने तिसरी वाटणी मागितली, कारण तिला आत्याबाईची जबाबदारी घेण्यात रस नव्हता. तिने स्पष्ट केलं की ती आपल्या मुलांच्या देखभालीत व्यस्त आहे आणि त्यामुळे आत्याबाईचं काम ती करू शकत नाही. तिला वाटत होतं की आत्याबाईची देखभाल सुद्धा वाटण्यात समाविष्ट करून उरलेल्या मंडळींनी ती जबाबदारी वाटून घ्यावी.
प्र.5: संदर्भासह स्पष्टीकरण करा.
1. “तात्या उगं का शिळ्या”
संदर्भ: हे वाक्य ‘‘वाटणी’’ या पाठातून घेतले असून या पाठाचे लेखक रा. रं. बोराडे हे आहेत. स्पष्टीकरण : तात्या वारंवार धाकट्या मुलाच्या निर्णयात हस्तक्षेप करत होते.पण त्याला तात्याचं बोलणं जुनाट आणि कालबाह्य वाटत होतं,जणू ते जुने विचार जपणाऱ्या माणसांचे आहेत.म्हणून हे वाक्य तात्याच्या धाकट्या मुलाने संतापाने हे वाक्य म्हटलं आहे..
2. “म्या तरी काय गुत्तं घेतलय का?”
संदर्भ: हे वाक्य ‘‘वाटणी’’ या पाठातून घेतले असून या पाठाचे लेखक रा. रं. बोराडे हे आहेत. स्पष्टीकरण :ज्यावेळी त्यांच्या घरामध्ये वाटणीसाठी वाद चालू असतात त्यावेळी तात्या आणि त्यांची बायको यांना सांभाळण्यासाठी दोघांमध्ये वाद सुरू असतात आत्याबाईंचं सगळं लहान लेकरावानी करावं लागतं त्यामुळे मी काय त्यांना बघणार नाही अशी त्यांची धाकटी सून म्हणते त्याच वेळेला त्यांची थोरली सून म्हणते “म्या तरी काय गुत्तं
घेतलय का?”
3. “मंग पोटापान्याचं?”
संदर्भ: हे वाक्य ‘‘वाटणी’’ या पाठातून घेतले असून या पाठाचे लेखक रा. रं. बोराडे हे आहेत.
स्पष्टीकरण : ज्यावेळी पूर्णपणे वाटणी होऊन जाते त्या वेळेला तात्यांना विचारलं जातं की तुमचं कसं तुम्ही तुमच्या पोटापाण्याचा काय करणार? त्यावेळी तात्या म्हणतात,आम्हाला वाटणी नको आणि जागा नको आम्ही आमचा नवरा बायको एकाच जागी राहणार आहे.
प्र.6: खालील प्रश्नांची उत्तरे सात ते आठ वाक्यात लिहा.
1. तात्यांच्या घरात घुसपूस का वाढली होती? त्यावर त्यांनी कोणता उपाय सुचवला?
उत्तर – तात्यांच्या घरात घुसपूस वाढण्याचं कारण म्हणजे मालमत्तेच्या वाटणीवरून सतत होणारे वाद. कधी शेतकाम खोळंबत होतं, तर कधी चूलही बंद पडत होती. घरातील कटकटींमुळे घरात तणाव वाढत होता. अखेरीस तात्यांना वाटलं की वाटणी करून प्रश्न सोडवणं हेच योग्य ठरेल. त्यांनी मुलांना सांगितलं की आईवडिलांना वेगवेगळ्या ठिकाणी नेण्यापेक्षा एकत्रच ठेवा.
2. शेवटी गणातात्यांनी कोणता निर्धार व्यक्त केला? का?
उत्तर – गणातात्यांनी ठामपणे सांगितलं की ते आणि त्यांची पत्नी वेगळ्या ठिकाणी जाणार नाहीत; त्यांना एकाच ठिकाणी राहायचं आहे. त्यांनी मुलांना सुचवलं की वर्षातून सहा महिने एक मुलगा आणि उरलेले सहा महिने दुसरा मुलगा त्यांची काळजी घ्यावी. त्यांना मालमत्तेपेक्षा आपली कुटुंबातील एकता आणि मानसं महत्वाची वाटत होती.
खालील शब्द आजच्या मराठीत लिहा.
तस्या → तशा
फकस्त → फक्त
म्या → मी
मोप → मोकळं
जवातवा → जवळजवळ
कश्याला → कशाला
मागनं → मागणं
मंग → मग
जलम → जन्म
आमी तुमी → आम्ही तुम्ही
न्हाय → नाही
“वाटणी एक शाप” या विषयावर निबंध लिहा.
मानवाच्या आयुष्यात एकत्रित कुटुंब व्यवस्थेला विशेष महत्त्व आहे. कुटुंबातील सदस्यांनी एकमेकांच्या सुखदुःखात सहभागी होणं आवश्यक असतं. मात्र, मालमत्तेच्या वाटपामुळे अनेक कुटुंबांत वाद होतात, ज्यामुळे नाती तुटतात आणि परस्परांमधील प्रेम संपतं. वाटणी ही केवळ मालमत्तेची नसते, तर ती नातेसंबंधांचीही होते.
गणातात्यांच्या कथेत आपण पाहतो की मालमत्तेच्या वाटपामुळे मुलांमध्ये मतभेद निर्माण होतात आणि आईवडिलांना वेगवेगळ्या ठिकाणी राहावं लागतं. हा प्रकार केवळ कुटुंबांमधील माणुसकीचं दर्शन हरवून टाकतो. कधी कधी वाटणीमुळे कुटुंबातील प्रेम आणि विश्वास कमी होतो. त्यामुळे वाटणी ही केवळ एक कायदेशीर प्रक्रिया न राहता अनेकदा एक शाप बनते. यामुळे आपण नाती घट्ट ठेवण्यासाठी कुटुंबातील संवाद वाढवण्यावर भर दिला पाहिजे.
सरावासाठी अधिक प्रश्न व उत्तरे –
1. गणातात्या कोणत्या वाड्याच्या पायऱ्या चढतात?
– वाड्याच्या ओसरीवर चढतात.
2. गणातात्यांना कशामुळे त्रास होतो?
– खोकल्यामुळे.
3. ‘वाटणी’ कथेतील संघर्ष कोणता आहे?
– कुटुंबातील मालमत्तेची आणि आई-वडिलांची वाटणी.
4. धाकट्या भावाच्या पत्नीस काय करायचं नाकारलं?
– वृद्ध आईला सांभाळणं.
5. गणातात्यांनी काय निर्णय घेतला?
– पत्नीसह स्वतंत्र राहण्याचा.
6. गणातात्यांच्या पत्नीचे डोळे का पाणावले?
– मुलांच्या वागणुकीमुळे ती व्यथित झाली.
7. कथेत मोठा मुलगा कोणत्या जबाबदारीची तयारी दाखवतो?
– वडिलांची देखभाल करण्याची.
8. गणातात्यांना काठीचा आधार का घ्यावा लागतो?
– वयोमानामुळे त्यांना तोल सांभाळावा लागतो.
9. धाकट्याची पत्नी कोणत्या कारणासाठी आईला सांभाळू इच्छित नाही?
– मुलांच्या जबाबदाऱ्या सांभाळण्यासाठी.
10. कथेचा केंद्रबिंदू काय आहे?
– कुटुंबातील मालमत्तेची वाटणी आणि नातेसंबंधातील ताण.
