राज्यातील 2023-24 च्या
पावसाळी हंगामात 31 महसुली जिल्ह्यांतील 223 दुष्काळी
तालुक्यामधील सरकारी आणि अनुदानित शाळेतील इयत्ता 1 ते 8 च्या
विद्यार्थ्यांसाठी एप्रिल आणि मे 2024 च्या उन्हाळी सुट्टीच्या कालावधीत 41 दिवसांसाठी
मध्यान्ह आहार वितरीत करणेबाबत…
2023-24 या वर्षात पावसाळ्यात
राज्यातील 31 महसुली
जिल्ह्यांमधील एकूण 236 तालुक्यांपैकी
223 तालुक्यांमध्ये
पावसाचे प्रमाण कमी होते त्यामुळे या तालुक्यांना दुष्काळग्रस्त म्हणून घोषित
करण्यात आले आहे..
सर्वोच्च न्यायालयाच्या
आदेशानुसार,उन्हाळी
सुट्टीमध्ये दुष्काळी भागातील सर्व सरकारी आणि अनुदानित शाळांमधील इयत्ता 1 ते 8
पर्यंत शिकणाऱ्या मुलांना माध्यान्ह भोजन दिले जावे.2024-25 या वर्षाचा उन्हाळी
सुट्टीचा कालावधी 11.04.2024 ते 28.05.2024 पर्यंत एकूण 41 दिवसांचा आहे.त्या दरम्यान सरकारच्या
आदेशानुसार सर्व सरकारी आणि अनुदानित शाळांमधील इयत्ता 1 ते 8
पर्यंत शिकणाऱ्या मुलांना माध्यान्ह भोजन योजना कार्यक्रम यशस्वीपणे
राबविण्यात यावा.
एप्रिल आणि मे 2024 च्या 41 दिवसांच्या उन्हाळी सुट्टीच्या कालावधीत
इयत्ता 1 ते 8 च्या शालेय मुलांसाठी मध्यान्ह भोजन योजना
कार्यक्रमाची मलबजावणी करण्यासाठी पूर्व तयारी व मार्गदर्शक सूचना खालीलप्रमाणे –
1. उन्हाळ्याच्या सुट्टीत मुलांना
मध्यान्ह भोजन योजना कार्यक्रमासाठी स्वयंपाक केंद्राची निवड करणे.
(1) दुष्काग्रस्त तालुक्यातील गावांमध्ये एकापेक्षा जास्त शाळा असल्यास (उच्च
प्राथमिक सरकारी शाळा 1-8/उच्च प्राथमिक
सरकारी शाळा 1-7/अनुदानित शाळा
1-7) अशा शाळांपैकी सर्वात
जास्त मुले असलेली सरकारी शाळा किंवा अनुदानित शाळेची फक्त या कालावधीसाठी केंद्र
शाळा म्हणून निवड करावी..
(2) या संदर्भात,केंद्र शाळा
म्हणून जवळची उच्च प्राथमिक शाळा निवडणे या केंद्र शाळेच्या एक-दोन कि.मी.
परिसरातील प्राथमिक शाळेतील विद्यार्थी आणि माध्यमिक विद्यालयातील आठवी वर्गातील
विद्यार्थ्यांना सर्वांना एकाच ठिकाणी मध्यान्ह भोजन वितरीत करणे.
(3) कांही ठिकाणी दोन किमी. पेक्षा जास्त अंतर असल्यास व उच्च प्राथमिक शाळा
नसल्यास तेथे असलेल्या प्राथमिक किंवा माध्यमिक शाळेतील विद्यार्थ्यांच्या
हिताच्या दृष्टीने जवळचे माध्यमिक शाळा किंवा प्राथमिक शाळेची मध्यान्ह भोजन योजना
कार्यक्रमासाठी केंद्र म्हणून
निवड करावी.
(४) डोंगराळ आणि जंगल परिसरात एकच शाळा असल्यास, प्रत्येक शाळेतही विद्यार्थ्यांच्या हितासाठी मध्यान्ह
भोजनाचे वितरण करण्यासाठी स्वतंत्र केंद्र शाळा म्हणून निवडण्याची योग्य व्यवस्था
करणे.या संदर्भात,अंमलबजावणीत
अडथळे येऊ नयेत, यासाठी
भौगोलिक कारणांचा विचार करून मुलांच्या सुरक्षेच्या पार्श्वभूमीवर योग्य पद्धतीने
मॅपिंग करण्याची जबाबदारी तालुक्याच्या क्षेत्र शिक्षणाधिकाऱ्यांना देण्यात आली
आहे.
(५) या पद्धतीत तालुक्याच्या गावातील आणि शहराच्या भागातील DISE माहितीनुसार मॅपिंग
करणे आणि केंद्र शाळांची निवड करणे आणि संबंधित तालुक्याचे क्षेत्र शिक्षणाधिकारी,CRP/ECO आणि तालुका पंचायतीचे
सहाय्यक संचालक यांच्या सहकार्याने दिनांक 06.04.2024
पूर्वी यादी तयार करणे.
(६) तालुक्कुवर केंद्रीय शाळांची अंतिम यादी जिल्हास्तरीय उपसंचालक (प्रशासन)
यांच्याकडे मान्यतेसाठी सादर करणे. सदर मान्यताप्राप्त प्रमाणित यादी तालुका
क्षेत्रीय शिक्षणाधिकारी,
B.R.C.R.C.R.P. द्वारे जिल्हा आणि तालुका स्तरावरील शालेय शिक्षण
संकेतस्थळांवर प्रसिद्ध केली जाईल. कार्यालये, केंद्रीय शाळा,
ग्रामपंचायत, नगर पंचायत
कार्यालयांमध्ये सार्वजनिक आणि पालकांना माहिती मिळावी यासाठी प्रकाशन.
(8) इतर शहरे,गावे, शेजारील तालुके किंवा शेजारील जिल्हा
शाळांमधील इयत्ता 1 ते 8 पर्यंतचे सरकारी,अनुदानित शालेय विद्यार्थी असतील आणि
त्यांच्या पालकांनी केद्र शाळेत मध्यान्ह भोजन घेण्यास संमती दर्शवली असेल, तर त्यांना केद्र शाळेत उपस्थित राहून
मध्यान्ह भोजन वितरीत करण्याची व्यवस्था करण्यात यावी.
2. उन्हाळ्याच्या
सुट्ट्यांमध्ये गरम भत्ता मिळणाऱ्या विद्यार्थ्यांची संख्या निश्चित करण्याबाबत:
(1) शाळेच्या
मुख्याध्यापकांनी 2023-24 मध्ये 1ली-8वीच्या वर्गात
प्रवेश घेतलेल्या मुलांच्या पालकांकडून संमती पत्र घेणे व शाळेतील मुलांची यादी
तयार करावी.
(2) इयत्ता 1 ते 8 च्या विद्यार्थ्यांच्या पालकांकडून संमती
पत्र घेण्याचे कार्य 06.04.2024
पूर्वी पूर्ण करावे.
3) जेथे
मध्यान्ह भोजन वितरीत केले जाते त्या शाळेच्या केंद्रावर विद्यार्थ्यांची दैनंदिन
हजेरी नोंद करणेबाबत..
(4) उन्हाळी सुट्टीच्या
कालावधीत,केंद्र
शाळेच्या मुख्याध्यापकांनी मध्यान्ह भोजन घेण्यासाठी उपस्थित असलेल्या शाळेतील
मुलांची दैनंदिन हजेरी हजेरी वहीत नोंद करणे तसेच मध्यान्ह भोजन तयार करण्यासाठी
आणि वितरण करण्यासाठी कामावर हजर असलेल्या स्वयंपाकघरातील कर्मचाऱ्यांची दैनंदिन
हजेरीची नोंद ठेवणे.
2) मध्यान्ह भोजन योजना कार्यक्रमाच्या अंमलबजावणीची प्रगती तपासण्यासाठी
विभागाच्या व्यवस्थापनाचे राज्य,जिल्हा,तालुका आणि क्लस्टर स्तरावरील पर्यवेक्षक
यांनी
शाळा केंद्राला वारंवार भेटी देणे व म्हणताना आहाराची गुणवत्ता,चव,SOP,
स्वच्छता,वितरण प्रमाण,विद्यार्थ्यांची उपस्थिती आणि सुरक्षितता
उपाय इत्यादी गोष्टींचे परिशीलन करणे आणि शाळेच्या Visitor Book मध्ये तारखेसह त्यामध्ये अभिप्राय नोंद करणे.
4. उन्हाळ्याच्या
सुट्टीतील मध्यान्ह भोजन वितरणाचे पर्यवेक्षणबाबत:
(1) केंद्र शाळेत मध्यान्ह भोजन घेण्यासाठी उपस्थित असलेल्या मुलांच्या
संख्येनुसार,गरम जेवण तयार
करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या अन्नधान्यांचा साठा 08.04.2024 पर्यंत आवश्यक प्रमाणात संग्रहित ठेवावा आणि क्षेत्र
शिक्षणाधिकारी पी.एम.पोषण सहाय्यक संचालक,
केंद्र शाळेचे मुख्याध्यापक ,
नोडल अधिकारी आधी पुरवलेल्या अन्नाचा संग्रह उपलब्ध असल्याची खात्री करतील.
(2) विभागीय सूचित केलेल्या मेनूनुसार प्रत्येक आठवड्यात वितरीत केल्या जाणाऱ्या
विविध प्रकारच्या पौष्टिक आहाराची माहिती शाळेच्या सूचना फलकावर प्रकाशित केली
जावी.
(3) केंद्र शाळेच्या मुख्याध्यापकाने त्यांच्या शाळेपासून ते केंद्र शाळेपर्यंत
मुलांचे निरीक्षण आणि शिस्त राखण्यासाठी दररोज एक नोडल शिक्षक (शारीरिक
शिक्षक/वरिष्ठ शिक्षक) आणि आसपासच्या शाळांमधून एक शिक्षक नियुक्त करावा.
(5) केंद्र शाळेतील मुख्याध्यापक आणि नोडल शिक्षकांना केंद्र शाळेत हजर
राहण्यासाठी व कार्य पार पाडण्यासाठी नियुक्ती आदेश तालुका क्षेत्र शिक्षणाधिकारी
यांनी तालुका पंचायत कार्यकारी अधिकारी यांच्या समन्वयाने 08.04.2024 रोजी जारी करतील.
(9) निवडलेल्या केंद्र शाळेत 250
पेक्षा जास्त मुले मध्यान्ह भोजनासाठी येत असल्यास फक्त अशा शाळेत मुलांच्या
सुरक्षिततेसाठी व मुख्याध्यापकांच्या मदतीसाठी क्षेत्र शिक्षणाधिकारी आणि तालुका
पंचायत कार्यकारी अधिकाऱ्यांनी समन्वय साधून एक अतिरिक्त शिक्षक नोडल शिक्षक
म्हणून नियुक्त करावा.
(10) नियमानुसार अर्जित रजा (EL)
देण्याची सुविधा केसीएसआरच्या नियमानुसार देण्यात आली आहे,या संदर्भात नियोजित शिक्षकांनी उन्हाळी सुट्टीच्या
कालावधीत हजर राहून मध्यान्ह भोजन कार्यक्रमाचे कार्य पार पाडल्याची खात्री करून
क्षेत्र शिक्षणाधिकाऱ्यांनी तालुका पंचायतीच्या कार्यकारी अधिकाऱ्यांशी तपासणी
करून सुट्टीच्या कालावधीत सेवेसाठी अर्जित रजा देण्यासाठी योग्य पावले उचलावी.
11) स्वयंपाकघरातील
कर्मचाऱ्यांची भूमिका आणि कार्य व्यवस्थापन-
(1)उन्हाळी सुट्टीमध्ये मुलांच्या उपस्थितीनुसार मध्यान्ह आहार
तयार करण्यासाठी स्वयंपाकघरातील कर्मचाऱ्यांना कामावर ठेवण्याचा अधिकार
मुख्याध्यापकांना देण्यात आला आहे.
शाळेमध्ये कार्यरत स्वयंपाक की कर्मचाऱ्यांच्या संख्येपेक्षा जास्त स्वयंपाकी
आवश्यक असल्यास नियुक्ती करावी.
(2) स्वयंपाकी सहाय्यकाला फक्त काम केलेल्या दिवसांसाठी मानधन मिळेल आणि सध्याच्या
पद्धतीनुसार त्यांच्या खात्यात मानधन थेट जमा केले जाईल.
(3) स्वयंपाकघरातील कर्मचारी मानधनावर नियुक्त केले जातात व केंद्र सरकार दरवर्षी 10 महिन्यांसाठी वेतन देते.त्यामुळे
स्वयंपाकी कर्मचाऱ्यांना 10 एप्रिल रोजी
कार्यमुक्त करणे आणि दुष्काळाच्या काळात कामाच्या गरजेनुसार त्यांची 12 एप्रिल 2024 ते मे 2024
अखेरपर्यंत केंद्र शाळांमध्ये पुनर्नियुक्ती करणे उन्हाळी सुट्टीतील एकूण दोन
महिन्याच्या कालावधीसाठीचे मानधन पात्र स्वयंपाकी कर्मचाऱ्यांना दिले जाईल.
(5) केंद्र शाळेच्या मुख्याध्यापकांनी उन्हाळ्याच्या सुट्टीत मध्यान्ह आहार
द्यायचा असलेल्या मुलांच्या संख्येच्या आधारे अन्नधान्याची मागणी,रूपांतरण खर्च आणि स्वयंपाकघरातील
कर्मचाऱ्यांच्या मानधनाची मागणी नोडल अधिकाऱ्यांमार्फत किंवा थेट सहायक संचालक
पीएम पोषण यांच्याकडे 06.04.2024
पर्यंत न चुकता करावी.
4.स्वयंसेवी संस्थांची
भूमिका आणि केंद्र शाळांमध्ये जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांना तयार जेवणाची वितरण
व्यवस्था-
1) केंद्र शाळांमध्ये शिकणाऱ्या इयत्ता 1
ते 8 च्या
विद्यार्थ्यांना मध्यान्ह भोजन पुरवठा व वितरण करण्याच्या कार्यक्रमात स्वयंसेवी
संस्था सक्रियपणे सहभागी होऊ शकतात.
2) केंद्र
स्वयंपाक केंद्रांमध्ये तयार केलेले स्वच्छ आणि चविष्ट गरम अन्न त्यांच्या
अखत्यारीतील नियुक्त केंद्रीय शाळांमध्ये वेळेवर सुरक्षित वाहतूक आणि उपस्थित
मुलांना विहित प्रमाणात वितरित करणे.
3) मध्यान्ह भोजन
वेळेवर म्हणजे वेळ 12.30 ते 02.00 या वेळेत वितरित
करावे.
5) दररोज गरम जेवण घेतलेल्या मुलांची संख्या नोंदवणे आणि मुख्याध्यापक व
स्वयंपाकी यांच्या स्वाक्षऱ्या घेऊन नोंद ठेवणे.
5) मध्यान्ह भोजन
केंद्र शाळांमध्ये पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था
1) उन्हाळ्यात पाण्याची कमतरता असल्यास,स्वच्छ
पिण्याच्या पाण्यासाठी, स्वयंपाक
करण्यासाठी आणि भांडी धुण्यासाठी,
भाजीपाला स्वच्छ करण्यासाठी आणि शौचालय वापरण्यासाठी, केंद्र शाळेचे मुख्याध्यापकानी नोडल
शिक्षक, शाळा व्यवस्थापन, स्थानिक देणगीदार आणि संस्था यांच्या
सहकार्याने पाण्याची व्यवस्था करणे.
2) जिल्हा पंचायत मुख्य कार्यकारी अधिकाऱ्यांनी संबंधित ग्रामपंचायत विकास
अधिकाऱ्यांना (पीडीओ) ग्रामीण विकास व पंचायत राज विभाग,तालुका पंचायत कार्यकारी अधिकारी, नगर पंचायतींचे मुख्याधिकारी यांना पत्र
लिहून मध्यान भोजन योजना कार्यक्रमाच्या केंद्र शाळेत निरंतर पाणीपुरवठा
करण्याच्या सूचना द्याव्यात.
