डॉ. आंबेडकर आणि बौद्ध धम्माचा स्वीकार: सामाजिक क्रांतीचा एक अध्याय
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी बौद्ध धम्माचा स्वीकार केला, तो केवळ एका धर्माच्या अंगीकाराचा निर्णय नव्हता, तर तो सामाजिक क्रांतीचा एक ऐतिहासिक अध्याय ठरला. अस्पृश्यता, अन्याय, आणि विषमतेला तोंड देत बाबासाहेबांनी बौद्ध धम्म स्वीकारून भारतात समानता आणि समतेचा नवा संदेश दिला.
बौद्ध धम्माचा स्वीकार: संघर्षातून उभा राहिलेला निर्णय
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जीवन संघर्षांनी भरलेले होते. जातीभेद, अस्पृश्यता, आणि सामाजिक अन्याय यांवर त्यांनी आयुष्यभर प्रहार केला. हिंदू धर्मातील जातीय व्यवस्थेने शतकानुशतके दलित समाजाला गुलामगिरीत ठेवले. बाबासाहेबांनी या व्यवस्थेला विरोध करत म्हटले होते,
“मी हिंदू म्हणून जन्मलो, पण हिंदू म्हणून मरणार नाही.”
हिंदू धर्मातील विषमतेला छेद देण्यासाठी त्यांनी एका अशा धर्माचा स्वीकार केला, जो मानवता, समता, आणि शांततेवर आधारित होता. 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे लाखो अनुयायांसह त्यांनी बौद्ध धम्माचा स्वीकार केला.
बौद्ध धम्माची निवड का?
डॉ. आंबेडकर यांनी बौद्ध धर्म निवडण्यामागे अनेक कारणे होती:
- समता आणि न्याय: बौद्ध धम्म समानतेच्या तत्त्वांवर आधारित आहे. जातीय भेदभावाला त्यात जागा नाही.
- शांती आणि अहिंसा: बौद्ध धर्माच्या अहिंसेच्या तत्त्वांनी त्यांना आकर्षित केले.
- वैज्ञानिक दृष्टिकोन: बुद्धांचे विचार आधुनिक आणि तर्कशुद्ध होते. बाबासाहेब याला प्राधान्य देत.
- स्वातंत्र्य: बौद्ध धम्म व्यक्तिस स्वातंत्र्य प्रदान करतो, जे त्यांच्या सामाजिक क्रांतीस पूरक होते.
बौद्ध धम्म स्वीकाराचा ऐतिहासिक सोहळा
14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूरच्या दीक्षाभूमीवर लाखो अनुयायी डॉ. आंबेडकरांसोबत बौद्ध धम्मात दीक्षित झाले. त्यांनी 22 प्रतिज्ञा घेतल्या, ज्यात त्यांनी हिंदू धर्मातील देवतांना नाकारले, जातीय भेदभावाचा त्याग केला, आणि बुद्ध, धम्म, आणि संघाच्या तत्त्वांचे पालन करण्याचा निर्धार केला.
बाबासाहेबांनी या सोहळ्यादरम्यान म्हटले,
“बुद्धानी मला स्वातंत्र्य, समता, आणि बंधुतेचा मार्ग दाखवला. या धर्मात मानवी मूल्ये आणि न्याय आहेत.”
सामाजिक क्रांतीचा नवा अध्याय
बौद्ध धम्म स्वीकारल्याने भारतातील दलित समाजाला नवा आत्मविश्वास मिळाला. हा धर्मांतर सोहळा केवळ धार्मिक नव्हता, तर तो सामाजिक परिवर्तनाचा मार्ग होता. या स्वीकारामुळे बाबासाहेबांनी दलित समाजाला समानतेचा आणि आत्मसन्मानाचा अधिकार मिळवून दिला.
बौद्ध धर्माने दलितांना एक नवी ओळख दिली. बुद्धाच्या शिकवणींनी त्यांना आत्मनिर्भरतेचा मार्ग दाखवला. बाबासाहेब म्हणाले होते,
“धर्माचा खरा अर्थ हा समाजातील दुःख दूर करणे आहे.”
बौद्ध धम्माचा प्रभाव आजही कायम
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या या निर्णयामुळे भारतात बौद्ध धर्माला नवी जागा मिळाली. आजही बौद्ध धम्म हे समता, न्याय, आणि मानवतेच्या तत्त्वांवर आधारित समाज निर्माण करण्यासाठी प्रेरणा देत आहे.
समारोप-
डॉ. आंबेडकर आणि बौद्ध धम्माचा स्वीकार हा केवळ एका व्यक्तीचा धर्मपरिवर्तनाचा निर्णय नव्हता; तो एक सामाजिक क्रांतीचा अध्याय होता. बाबासाहेबांच्या या निर्णयाने दलित समाजाच्या जीवनात परिवर्तन घडवले. त्यांचे जीवन आणि विचार आजही प्रेरणादायी आहेत. बुद्धाच्या तत्त्वांचा अंगीकार करून आपण सामाजिक समतेच्या दिशेने पुढे जाऊ शकतो.
“बुद्ध धम्म हा केवळ धर्म नाही, तर मानवतेचा मार्ग आहे.”