माझी आवडती महान स्त्री – अनाथांची माय सिंधुताई सपकाळ
सिंधुताई सपकाळ हे नाव जिथे घेतले जाते, तिथे अनाथांसाठी आईची वात्सल्यपूर्ण मूर्ती उभी राहते. “जेथे माया आहे, तेथे देव आहे,” या उक्तीप्रमाणे सिंधुताईंच्या जीवनकार्याने मानवतेला नवा अर्थ दिला आहे. त्यांच्या त्यागी जीवनाचा आणि प्रेमळ व्यक्तिमत्त्वाचा आदर्श माझ्यासाठी नेहमीच प्रेरणादायी ठरला आहे.
सिंधुताई सपकाळ यांचा जन्म १४ नोव्हेंबर १९४८ रोजी वर्धा जिल्ह्यातील एका गरीब गडऱ्या कुटुंबात झाला. गरीब परिस्थिती असूनही त्यांनी शिक्षण घेतले; परंतु त्यांच्या संसारात अडचणींचा डोंगर उभा राहिला. केवळ नवऱ्याच्या अत्याचारांमुळे नव्हे, तर समाजातील स्त्रीविरोधी वातावरणामुळेही त्यांना घर सोडून संघर्षमय जीवन सुरू करावे लागले. “स्त्री ही संकटांना तोंड देण्यासाठी तयार असली पाहिजे; कारण संकटेच तिला महान बनवतात,” असे त्या म्हणायच्या.
सिंधुताईंनी अनाथांच्या सेवेसाठी आपले जीवन समर्पित केले. त्यांना आपल्या मुलगीही अनाथांसाठी सोडावी लागली, यावरून त्यांच्या त्यागाची कल्पना येते. त्यांनी अनेक अनाथ आश्रम स्थापन केले. त्यांच्या पुण्यातील “संचित” या आश्रमाने हजारो अनाथांना आश्रय दिला आहे. “आपण आई म्हणून जन्माला आलो आहोत, हे आईपण फक्त आपल्या मुलांसाठी नाही, तर समाजासाठीही असावे,” असे त्या आवर्जून सांगत असत.
त्यांच्या कार्यामुळे “माय” या शब्दाला एक नवीन आयाम मिळाला. अनाथांसाठी त्या केवळ आई नव्हत्या, तर शिक्षिका, मार्गदर्शिका, आणि आधार होत्या. सिंधुताई म्हणायच्या, “प्रत्येक अनाथाला आपला संसार निर्माण करण्याचा हक्क आहे.” त्यांच्या या विचारांमुळे अनेक अनाथ आज स्वावलंबी झाले आहेत.
सिंधुताई सपकाळ यांना त्यांच्या कार्यासाठी अनेक पुरस्कार मिळाले. त्यामध्ये “पद्मश्री” पुरस्काराने सन्मानित होणे ही त्यांच्या जीवनातील महत्त्वाची घटना होती. तरीही, त्या नेहमी म्हणत, “पुरस्कार हा मान मिळवण्यासाठी नसतो, तर समाजाला काहीतरी देण्याची जबाबदारी निर्माण करणारा एक संदेश असतो.”
सिंधुताईंनी केलेले कार्य म्हणजे प्रेम, वात्सल्य, आणि समाजातील उपेक्षितांसाठी अर्पण. त्या म्हणाल्या होत्या, “आपण जीवन कशासाठी जगतो, हे समजल्यावरच जीवन खऱ्या अर्थाने सुंदर होते.” त्यांच्या या विचारांनी माझ्यावर आणि संपूर्ण समाजावर मोठा प्रभाव टाकला आहे.
त्यांचे जीवन म्हणजे संघर्ष, त्याग, आणि मानवतेचा संदेश आहे. त्यांच्या कथेमुळे मला नेहमीच वाटते की, “प्रेम दिल्याने कमी होत नाही, ते वाढत जाते.” म्हणूनच माझ्यासाठी सिंधुताई सपकाळ या अनाथांची मायच नाही, तर संपूर्ण समाजाची आई आहेत.
“प्रत्येक मनुष्याने समाजासाठी काहीतरी केले पाहिजे,” हा सिंधुताईंचा संदेश मला नेहमी प्रेरित करतो. त्यांच्या जीवनकथेतून शिकवण मिळते की, आपल्याकडील साधनसामग्री कमी असली तरी आपण आपले जीवन महान बनवू शकतो. सिंधुताई सपकाळ यांच्या रूपाने मला माझ्या आवडत्या महान स्त्रीची प्रतिमा मिळाली आहे.