CLASS – 8
MEDIUM – MARATHI
SUBJECT – Science
SYLLABUS – KARNATAKA STATE
QUESTION BANK OF LESSON BASED ASSESSMENT
प्रकरण 1 – पीक उत्पादन आणि व्यवस्थापन
पाठ आधारित मूल्यमापन प्रश्नावली
कर्नाटक राज्यातील सर्व शाळांमध्ये एक महत्त्वपूर्ण बदल होणार आहे. २०२५-२६ या शैक्षणिक वर्षापासून ‘पाठ-आधारित मूल्यमापन परीक्षा’ (Lesson Based Assessment – LBA) प्रणाली अंमलात येणार आहे. हा बदल शिक्षण गुणवत्तेत वाढ करेल का, याबद्दल शिक्षणतज्ज्ञ आणि पालकांमध्ये उत्सुकता आहे.
काय आहे नवीन प्रणालीचा उद्देश?
सध्या सरकारी शाळांमध्ये रचनात्मक मूल्यमापन (FA – Formative Assessment) आणि संकलनात्मक मूल्यमापन (SA – Summative Assessment) या पद्धती वापरल्या जातात. नव्या LBA प्रणालीचा मुख्य उद्देश विद्यार्थ्यांच्या आकलनाची आणि त्यांच्या शिकण्याच्या गुणवत्तेची सातत्याने खात्री करणे हा आहे. प्रत्येक पाठ किंवा अध्याय शिकवून झाल्यानंतर लगेचच छोटी चाचणी घेतल्याने विद्यार्थ्यांना विषय किती समजला हे स्पष्ट होईल. यामुळे विद्यार्थ्यांना केवळ परीक्षांच्या गुणांसाठी नव्हे, तर खऱ्या अर्थाने ज्ञान आत्मसात करण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. भविष्यात होणाऱ्या बोर्ड परीक्षांमध्ये विद्यार्थ्यांना चांगले गुण मिळवण्यासाठी ही सुरुवातीपासूनची मूल्यमापन पद्धत उपयुक्त ठरेल, अशी अपेक्षा शालेय शिक्षण व साक्षरता विभागाने व्यक्त केली आहे.
अंमलबजावणी आणि स्वरूप:
ही घटक चाचणी पहिली ते दहावीपर्यंतच्या सर्व विद्यार्थ्यांसाठी अनिवार्य असेल. राज्य शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण संस्था (DSERT) या परीक्षांसाठी प्रश्नपत्रिका तयार करून शाळांना पुरवेल. शाळांना या परीक्षा घेऊन विद्यार्थ्यांचे मिळालेले गुण ‘SATS’ पोर्टलवर (Student Achievement Tracking System) अपलोड करावे लागतील, जेणेकरून विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचा मागोवा घेणे सोपे होईल.
प्रत्येक चाचणी ३० गुणांची असेल आणि त्यात २५ प्रश्न असतील. प्रश्नपत्रिकेची रचना विशिष्ट प्रमाणात सोपे, सामान्य आणि कठीण प्रश्नांच्या मिश्रणाने केली जाईल:
- ६५% सोपे प्रश्न
- २५% सामान्य प्रश्न
- १०% कठीण प्रश्न
बहुतेक प्रश्न बहुपर्यायी (MCQ) स्वरूपाचे असतील, जेणेकरून विद्यार्थ्यांचे आकलन तपासणे सोपे होईल. प्राथमिक स्तरावरील विद्यार्थ्यांसाठी रिकाम्या जागा भरणे, चित्रांना रंग भरणे, जोड्या जुळवा आणि गटात न बसणारा शब्द ओळखणे असे मनोरंजक प्रश्न असतील.
सदर प्रश्नावली DSERT च्या इंग्रजी पुस्तकाचे भाषांतर आहे.
प्रकरण 1 – पीक उत्पादन आणि व्यवस्थापन
अध्ययन निष्पत्ती :
- कृषी पद्धतींची व्याख्या करणे.
- शेतीमध्ये पाळल्या जाणाऱ्या विविध पायऱ्या स्पष्ट करणे.
- विघटन करणाऱ्या सूक्ष्मजीवांचे महत्त्व ओळखणे.
- खरीप आणि रब्बी पिकांमध्ये उदाहरणांसह फरक करणे.
- कृषी पद्धतींमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या विविध कृषी उपकरणे आणि औजारे प्रस्तावित करणे.
- नांगरणी, सपाटीकरण, पेरणी, सिंचन पद्धती, खते आणि रासायनिक खते वापरणे, तण काढणे, कापणी आणि काढणी केलेल्या पिकांच्या साठवणुकीच्या विविध पद्धती स्पष्ट करणे.
- चित्रांच्या मदतीने शेतीत वापरली जाणारी औजारे ओळखणे.
- विविध प्रकारचे सेंद्रिय खते आणि रासायनिक खते वर्गीकृत करणे.
- लागवड केलेल्या पिकांचे तणांपासून संरक्षण करण्यासाठी पाळल्या जाणाऱ्या विविध उपाययोजना सुचवणे.
- शेतीत पाणी, खते आणि रासायनिक खतांच्या अतिवापराचे परिणाम स्पष्ट करणे.
- कृषी औजारांची आकृत्या काढणे.
- सेंद्रिय खते आणि रासायनिक खतांमध्ये फरक करणे.
खालील अपूर्ण विधानांसाठी दिलेल्या पर्यायांमधून योग्य उत्तर निवडा. 1 गुण
- कृषी पद्धतींमध्ये पाळली जाणारी पहिली पायरी आहे (E)
A. पेरणी
B. माती तयार करणे
C. कापणी
D. खत घालणे
2. फळांची लागवड केलेल्या शेतात वापरल्या जाणारे सिंचन पद्धत आहे (E)
A. ठिबक सिंचन
B. तुषार सिंचन
C. साखळी पंप आणि राहत प्रकाराचे सिंचन
D. मोट प्रकाराचे सिंचन
3. पिकांची लागवड दर्शवणारी प्रक्रिया म्हणजे, वाढवणे (A)
A. घराच्या छतावर फुले
B. बागेत विविध प्रकारची झाडे
C. रिकाम्या जागेत विविध झाडे
D. एकाच प्रकारचे पीक मोठ्या प्रमाणात एकाच ठिकाणी
4. पेरणी करण्यापूर्वी शेतातील माती फोडण्याचे काम याने केले जाते (A)
A. ट्रॅक्टर, कुदळ, पेरणी यंत्र
B. नांगर, कुदळ, कल्टिव्हेटर
C. नांगर, पेरणी यंत्र, ट्रॅक्टर
D. बैल, टिलर, ट्रॅक्टर
5.खालीलपैकी “शेतकऱ्याचा मित्र” कोण आहे (E)
A. उंदीर
B. गांडूळ
C. गुरे
D. विघटन करणारे
6.माती भुसभुशीत करण्यासाठी, बियाणे पेरण्यासाठी आणि तण काढण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे, (E)
A. नांगर
B. लेव्हलर
C. कुदळ
D. कल्टिव्हेटर
7. एकाच जमिनीत वेगवेगळ्या पिकांची आलटून पालटून लागवड करणे याला असे म्हणतात (A)
A. पीक फेरपालट
B. आंतरपीक
C. बहुपीक
D. मिश्र पीक
8. कंपोस्ट खतांशी संबंधित खालीलपैकी एक चुकीचे विधान ओळखा. ते (A)
A. मोठ्या प्रमाणात सेंद्रिय पदार्थ असतात
B. जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढवतात
C. नैसर्गिकरित्या तयार होतात
D. पर्यावरणाचे प्रदूषण करतात
9.रायझोबियम जिवाणूंद्वारे जमिनीत स्थिरीकरण होणारे पोषक तत्व आहे (D)
A. फॉस्फरस
B. पोटॅशियम
C. नायट्रोजन
D. कार्बन
10. तुषार सिंचन पद्धत यामध्ये स्वीकारली जाते (A)
A. कॉफीचे मळे
B. भात शेतीमध्ये
C. आंब्याचे मळे
D. नाचणीच्या शेतात
हे ही पहा – इयत्ता 8वी सर्व विषयांची प्रश्नोत्तरे
II. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या. 1 गुण
11. रब्बी पिके आणि खरीप पिकांच्या लागवडीसाठीचे ऋतू नमूद करा? (E)
12. पेरणीपूर्वी खराब झालेल्या बियाण्यांची तपासणी करण्यासाठी एक उपाय सुचवा. (A)
13. सिंचन म्हणजे काय? (E)
14. तणनाशकांची दोन उदाहरणे द्या (D)
15. शेतीत ‘कम्बाइन’ उपकरण कसे वापरले जाते? (A)
16. रासायनिक खतांची दोन उदाहरणे लिहा. (D)
17. शेंगांच्या वनस्पतींच्या मुळांच्या गाठींमध्ये असलेल्या जीवाणूचे नाव सांगा. (D)
18. कापणी म्हणजे काय? (E)
19. पशुधन म्हणजे काय? (E)
20. शेतात प्रभावीपणे बियाणे पेरण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या साधनाचे नाव सांगा. (E)
III. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या. 2 गुण
- 21. नांगरणी म्हणजे काय? नांगरणीचे कोणतेही दोन फायदे सांगा. (E)
- 22. ‘कुदळ’ या कृषी साधनाच्या आकृतीचे रेखाचित्र काढा आणि ‘नांगराचा दांडा’ (plough shaft) ला लेबल लावा. (A)
- 23. जास्त उत्पादन देण्यासाठी बियांमध्ये कोणते गुणधर्म असावेत? (E)
- 24. शेतीत पेरणी यंत्र वापरण्याचे फायदे सांगा? (E)
- 25. कंपोस्ट खत कसे तयार केले जाते? त्याचे कोणतेही दोन फायदे लिहा. (A)
- 26. कापणी केलेल्या धान्याची साठवणूक करण्यासाठी पाळल्या जाणाऱ्या विविध तंत्रांचा उल्लेख करा. (A)
- 27. पिकांमध्ये वाढणाऱ्या तण काढण्यासाठी पाळल्या जाणाऱ्या विविध रणनीती सुचवा. (E)
- 28. “पशुधन हे शेतकऱ्याला शेतात चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी एक सहाय्यक व्यवसाय आहे” या विधानाला दोन कारणांसह समर्थन द्या. (A)
- 29. “ठिबक सिंचन ही एक उत्तम सिंचन पद्धत मानली जाते” या विधानाला वैज्ञानिकदृष्ट्या न्याय द्या. (A)
- 30. शेतकऱ्यांनी त्यांच्या शेतात पाळल्या जाणाऱ्या खालील कृषी पद्धती योग्य क्रमाने लावा: सिंचन, माती तयार करणे, खत आणि रासायनिक खत घालणे, पेरणी, साठवणूक, कापणी, तणांपासून संरक्षण. (E)
IV. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या. 3 गुण
- 31. रब्बी पिके म्हणजे काय? दोन उदाहरणे द्या. (E)
- 32. खालील पिकांचे खरीप आणि रब्बी पिकांमध्ये वर्गीकरण करा. (E)
सोयाबीन, गहू, मोहरी, भुईमूग, भात, हरभरा, जवस, कापूस, मका, नाचणी.
- 33. पेरणीपूर्वी माती तयार करण्याच्या कोणत्याही चार महत्त्वांची यादी करा. (A)
- 34. शेतीत खालील साधनांचा उपयोग सांगा.
a. लेव्हलर b. विळा c. कल्टिव्हेटर (A)
- 35. शेतात बियाणे पेरताना पेरणी यंत्राचा वापर करणे हे बियाणे हाताने पसरवण्यापेक्षा चांगले आहे. कसे? स्पष्ट करा. (D)
- 36. खते आणि रासायनिक खतांमध्ये कोणतेही दोन फरक सांगा? (E)
- 37. “खते आणि रासायनिक खते दोन्हीचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे” या विधानाला योग्य कारणांसह समर्थन द्या. (A)
- 38. X’ नावाच्या विद्यार्थ्याला न धुतलेली द्राक्षे खायची आहेत, तेव्हा ‘Y’ नावाचा विद्यार्थी त्याला ती द्राक्षे खाण्यापासून थांबवतो. विद्यार्थी Y च्या कृतीला कारणांसह न्याय द्या. (D)
- 39. कापणी केलेली धान्ये योग्य प्रकारे न वाळवता साठवली तर काय होते? (A)
V. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या. 4 गुण
- 40. तीन कप A, B आणि C मध्ये अंकुरित बियाणे आहेत. खालीलप्रमाणे वेगवेगळ्या लागवड पद्धती वापरल्या आहेत. डेटा वाचा आणि खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या.
कप A: खत घातले आहे
कप B: रासायनिक खत घातले आहे
कप C: खत किंवा रासायनिक खत काहीही घातले नाही.
i. कोणत्या कपमध्ये बियाण्यांची वाढ सर्वात कमी दिसून येते आणि का?
ii. कोणत्या कपमध्ये बियाण्यांची वाढ सर्वात जास्त दिसून येते आणि का? (A)
- 41. खालील चित्रांमध्ये दर्शवलेल्या सिंचन पद्धती ओळखा आणि त्यांची नावे सांगा. (E)
- 42. एकाच शेतात एकाच पिकाची सतत लागवड करणे टाळावे. का? शेतीत पाण्याचा अतिपुरवठा करण्याचे तोटे नमूद करा. (D)
- 43. शेतीत जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवण्यासाठी अवलंबल्या जाणाऱ्या विविध रणनीती सुचवा. (A)
- 44. पीक फेरपालट पद्धतीची आंतरपीक पद्धतीशी उदाहरणांसह तुलना करा. (D)
हे ही पहा – इयत्ता 8वी सर्व विषयांची प्रश्नोत्तरे
VI. उच्च विचार कौशल्य प्रश्न 5 गुण
45. कल्पना करा, एका शेतकऱ्याला त्याच्या शेतात फळांची लागवड करताना पाण्याची टंचाई जाणवत आहे. (A)
या समस्येवर मात करण्यासाठी शेतकऱ्याला योग्य उपाययोजना आणि त्या उपायांचे परिणाम सुचवा.
टीप: प्रश्नांच्या शेवटी (E), (A), (D) अक्षरे दर्शवतात:
E – सोपे (Easy)
A – मध्यम (Average)
D – कठीण (Difficult)
हे ही पहा – इयत्ता 8वी सर्व विषयांची प्रश्नोत्तरे
