विषय: क्लस्टर स्तरावर FLN शिक्षण महोत्सव (कलिका हब्ब) प्रभावी, सर्जनशील आणि आनंददायी पद्धतीने राबविण्याबाबत
पार्श्वभूमी:
सरकारी शाळांमधील 1 ते 5 वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी, विशेषतः मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान (FLN) या उपक्रमाला चालना देण्यासाठी क्लस्टर स्तरावर शिक्षण महोत्सवाचे आयोजन करण्यात येणार आहे. हा महोत्सव एक आनंददायी आणि अनुभवाधारित शिक्षणाचा वातावरण निर्माण करण्यास मदत करतो. उदाहरणार्थ, गोष्टी सांगणे, अंतर्गत व बाह्य खेळ, संवादात्मक सत्रे आणि कला-कौशल्यांवर आधारित सृजनशील उपक्रम हे विद्यार्थ्यांना आनंददायी शिक्षणास मदत करतात. अशा प्रकारच्या उपक्रमांमुळे मुलांवरील शैक्षणिक ताण कमी होण्यास मदत होते.
अ) शिक्षण महोत्सव आयोजित करताना महत्त्वाचे मुद्दे:
- समुदायाचा सहभाग:
- विद्यार्थी, शिक्षक, पालक आणि समाजातील सदस्य एकत्र येऊन शिक्षण महोत्सवात सहभागी होतील.
- शाळा आणि शिक्षकांना एक व्यासपीठ उपलब्ध होईल, जिथे ते आपले सर्वोत्तम उपक्रम आणि अनुभव एकमेकांसोबत शेअर करू शकतात.
- शिक्षण वातावरण बळकट करणे:
- शिक्षण महोत्सव शाळेतील मुलांना एकत्रित आणि आनंदी वातावरणात शिकण्याची संधी देतो.
- विशेषतः पहिल्या पिढीतील शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना हा महोत्सव मोठा आधार ठरेल.
- कला, संगीत आणि शारीरिक खेळांसह FLN उपक्रम मुलांच्या बौद्धिक, भावनिक आणि शारीरिक विकासाला मदत करतात.
- विविध शिक्षण पद्धतींचा समावेश:
- प्रत्येक विद्यार्थ्याचा शिकण्याचा वेग आणि पद्धत वेगळी असते, त्यामुळे शिक्षण महोत्सव विविध उपक्रम आणि तंत्रज्ञानाच्या मदतीने विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहित करेल.
- 1 ते 5 वीच्या विद्यार्थ्यांना वेगवेगळ्या खेळ आणि शैक्षणिक क्रियाकलापांमध्ये सहभागी करून शिक्षण परिणाम सुधारण्यावर भर दिला जाईल.
- क्लस्टर स्तरावरील शिक्षण महोत्सव सहकार्याच्या शिक्षणाला चालना देतो, तसेच विविध भागीदारांचा सहभाग सुनिश्चित करतो.
आ) शिक्षण महोत्सवात राबविल्या जाणाऱ्या FLN उपक्रम:
- प्रकट वाचन:
- मुलांनी शिक्षकांनी तयार केलेली किंवा उपलब्ध साहित्ये जोरात वाचणे.
- वाचनासाठी रंगीत कोपरे तयार करणे, जसे की – वाचनालये, कक्षातील वाचन साहित्य, पंचायत/नगर वाचनालये यांचा समावेश.
- मुलांना विविध भाषांमध्ये (मराठी, हिंदी, इंग्रजी, कन्नड, उर्दू, तेलगू, तमिळ इ.) जोरात वाचण्यास प्रवृत्त करणे.
- कथाकथन:
- विद्यार्थी त्यांच्या मातृभाषेत किंवा शालेय भाषेत (कन्नड, इंग्रजी, मराठी इ.) कथा सांगतील.
- कल्पनाशक्ती वाढवण्यासाठी नैतिक आणि काल्पनिक कथा तयार करणे.
- टॅब्लेट किंवा प्रोजेक्टरद्वारे अ‍ॅनिमेटेड कथा दाखवणे.
- हस्ताक्षर व सुलेखन स्पर्धा:
- विद्यार्थ्यांचे स्नायू विकसित व्हावेत म्हणून अक्षरलेखन आणि सुलेखन स्पर्धांचे आयोजन.
- आनंददायी गणित:
- विद्यार्थ्यांनी आजूबाजूच्या वस्तू मोजणे, संख्यात्मक विचार, गणितीय कोडी सोडवणे आणि खेळांच्या माध्यमातून गणित शिकणे.
- खजिना शोध (Treasure Hunt) आणि मेमरी टेस्ट:
- फळे, भाज्या, रंग, वर्गातील वस्तू इत्यादी ओळखण्याच्या आणि लक्षात ठेवण्याच्या उपक्रमांचे आयोजन.
- प्रश्नमंजुषा (Quiz):
- मुलभूत साक्षरता,संख्याज्ञान,परिसर आणि परिसर अध्ययनावर आधारित प्रश्नमंजुषांचे आयोजन.
- प्रत्येक शाळेतील विद्यार्थी सहभागी होतील आणि 4 फेरीत प्रश्नमंजुषा पार पडेल.गरज असल्यास बोनस फेरी घेण्यात यावी
- पालक व मुलांचा सहभाग:
- पालक व विद्यार्थी एकत्र येऊन कथा लिहिणे, खेळ तयार करणे, मनोरंजक क्रियाकलाप आयोजित करणे.
- आवश्यक साहित्य पुरवणे (फ्लॅश कार्ड, पेपर, पेन, रंग इ.).
इ) शिक्षण महोत्सव कार्यक्रमाचे वेळापत्रक
| वेळ (तास- मिनिटे) | क्रियाकलाप | तपशील |
|---|---|---|
| 9:00 – 9:30 | नोंदणी आणि स्थान | |
| 9:30 – 10:00 | उद्घाटन | |
| 10:00 – 2:30 | विविध शैक्षणिक कृतींचे आयोजन | शिक्षणसामग्रींची वाटप व चर्चा |
| 12:30 – 1:30 | दुपारचे जेवण | सुट्टी |
| 1:30 – 2:30 | विविध शैक्षणिक कृतींचे मूल्यमापन | शिक्षणसामग्रींची वाटप व चर्चा |
| 2:30 – 3:30 | विविध शैक्षणिक कृतींचे मूल्यमापन | शिक्षणसामग्रींची वाटप व चर्चा |
| 3:30 – 4:00 | शिक्षणसाधने (TLM) / स्वयंनिर्मित शिक्षणसामग्री | मॉडेल, स्वयंनिर्मित शिक्षणसामग्री सादरीकरण आणि अनुभवांची देवाणघेवाण |
| 4:00 – 4:30 | समारोप आणि सहभाग प्रमाणपत्र वितरण | समारोप |
या कार्यक्रमात भाग घेतलेल्या शिक्षकांना प्रमाणपत्र आणि वित्त सहाय्य दिले जाईल.
(ब्लॉक एज्युकेशन ऑफिसर (BEO) यांना अहवाल सादर करणे आवश्यक आहे.)
1. प्रत्येक CRC ला रु. 25,000/- च्या मर्यादेत निधी वितरित केला जाईल.
ई) शिक्षण महोत्सवाची कालमर्यादा व नियोजन:
दिंनाक: 01.02.2025 ते 10.02.2025 या कालावधीत क्लस्टर स्तरावर शिक्षण महोत्सवाचे आयोजन व पूर्णता करण्यात येईल.
- नियोजन आणि देखरेख:
- प्रत्येक तालुक्यातील क्लस्टर महोत्सवाचे निरीक्षण जिल्हास्तरावर उपसंचालक (विकास) करतील.
- दिनांक 30.01.2025 पूर्वी, तालुका स्तरावरील कार्यक्रमाचे वेळापत्रक जिल्हा स्तरावर संकलित करून, SSK NEP विभागास ई-मेलद्वारे पाठवणे आवश्यक आहे.
- क्लस्टर स्तरावरील शिक्षण महोत्सवाचे समन्वयक क्षेत्र शिक्षण अधिकारी आणि CRP (Cluster Resource Person) असतील.
- विद्यार्थ्यांची संख्या आणि सहभाग:
- प्रत्येक क्लस्टरमध्ये 100 विद्यार्थ्यांपर्यंत महोत्सवासाठी सहभाग निश्चित करण्यात आला आहे.
- जर समाजातील सदस्य आणि शिक्षणप्रेमी मदतीसाठी पुढे आले, तर विद्यार्थ्यांची संख्या वाढविता येईल.
- प्रत्येक शाळेतून 1 किंवा 2 शिक्षक विद्यार्थ्यांच्या संख्येनुसार सहभागी होतील.
- सुरक्षा आणि व्यवस्थापन:
- विद्यार्थ्यांसाठी आवश्यक सुरक्षा उपाय सुनिश्चित करणे.
- शिक्षण महोत्सवात इतर शैक्षणिकेतर क्रियाकलापांचा समावेश होणार नाही.
- महोत्सवाच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी त्याचे संपूर्ण दस्तऐवजीकरण करून राज्य स्तरावर पाठवणे.
उ) निधी व्यवस्थापन आणि पाठबळ:
- या शिक्षण महोत्सवासाठी NIPUN Bharat Mission (5.1.1) अंतर्गत निधी मंजूर करण्यात आला आहे.
- उपनिर्देशक (प्रशासन) यांनी त्वरित हा निधी तालुका स्तरावर वितरित करावा, जेणेकरून क्लस्टर स्तरावर महोत्सवाचे आयोजन सुरळीत पार पडेल.
समारोप:
हा शिक्षण महोत्सव केवळ विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक प्रगतीसाठी महत्त्वाचा नाही, तर तो पालक, शिक्षक आणि समाज यांना शिक्षणाच्या प्रक्रियेत एकत्र आणण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. FLN उपक्रमांच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी सर्जनशील आणि आनंददायी वातावरण तयार करणे गरजेचे आहे.
