जागतिक संघटना – संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO)
STATE SYLLABUS
CLASS – 10
MARATHI MEDIUM
SUBJECT – SOCIAL STUDIES
PART – 2
22. World ORGANISATIONS
प्रकरण 22.जागतिक संघटना – संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO)
1. स्थापना:
UNO ची स्थापना 24 ऑक्टोबर 1945 रोजी झाली.
1939 मध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू झाल्यावर शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी UNO स्थापन करण्याचा निर्णय झाला.
UNO च्या स्थापनेत विन्स्टन चर्चिल, जोसेफ स्टालिन, आणि फ्रँकलिन डि. रूझवेल्ट यांचा सहभाग होता.
2. UNO चे मुख्यालय:
मुख्यालय: न्यूयॉर्क, USA
शाखा कार्यालये: जिनिव्हा (स्वित्झर्लंड), व्हिएन्ना (ऑस्ट्रिया), नैरोबी (केनिया).
3. UNO ची उद्दिष्टे:
1. आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सुरक्षा राखणे.
2. राष्ट्रांमध्ये मैत्रीपूर्ण संबंध प्रस्थापित करणे.
3. मानवाधिकारांचे रक्षण करणे.
4. आर्थिक, सामाजिक, आणि सांस्कृतिक सहकार्य वाढविणे.
5. आंतरराष्ट्रीय वाद न्यायाने सोडवणे.
4. UNO च्या प्रमुख शाखा:
WHO (जागतिक आरोग्य संघटना): आरोग्य सुधारणा आणि महामारी नियंत्रणासाठी.
UNESCO: शैक्षणिक, वैज्ञानिक, आणि सांस्कृतिक विकासासाठी.
UNICEF: महिला आणि बालकल्याणासाठी.
FAO: अन्न आणि कृषी विकासासाठी.
IMF (आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी): आर्थिक स्थैर्यासाठी कर्ज आणि मदत पुरवणे.
ILO (आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटना): कामगार कल्याणासाठी.
5. महत्त्वाचे सरचिटणीस:
1. ट्रायगवे लाय (1946-1952) – नॉर्वे
2. डॅग हमरशोल्ड (1953-1961) – स्वीडन
3. कोफी अन्नान (1997-2006) – घाना
4. बान की मून (2007-2016) – कोरिया
5. अँटोनियो गुटेरस (2017-आजपर्यंत) – पोर्तुगाल
6. UNO चे योगदान:
कोरियन युद्ध, काश्मीर समस्या, आणि पॅलेस्टाइन-इस्राएल संघर्षात भूमिका.
WHO मार्फत महामारींवर नियंत्रण मिळवणे.
वर्णभेद आणि साम्राज्यवादाविरोधात प्रयत्न.
स्वाध्याय
प्रकरण 22: जागतिक संघटना (संयुक्त राष्ट्र संघ)
स्वाध्याय उत्तर
I. रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा:
- संयुक्त राष्ट्रसंघाची स्थापना 1945 मध्ये झाली.
- संयुक्त राष्ट्र संघटनेचे मुख्यालय न्यूयॉर्क या शहरात आहे.
- मंत्रिमंडळाशी जुळणारी संयुक्त राष्ट्र संघाची शाखा सुरक्षा समिती ही आहे.
- आंतरराष्ट्रीय न्यायालयातील न्यायाधीशांचा कार्यकाळ नऊ वर्ष असतो.
- अन्न आणि कृषी संघटनेचे मुख्यालय रोम येथे आहे.
- आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाचे मुख्यालय नेदरलँडमधील हेग येथे आहे.
- संयुक्त राष्ट्र संघाचे सध्याचे सचिव अँटोनियो गुटेरस आहेत.
- जागतिक आरोग्य संघटनेची स्थापना 1948 या वर्षी झाली.
- सार्क या संघटनेची स्थापना 1985 या वर्षी झाली.
II. गटात चर्चा करून खालील प्रश्नांची उत्तरे दोन-तीन वाक्यात लिहा:
- संयुक्त राष्ट्रसंघाची स्थापना करण्यास कोण जबाबदार नेते होते?
उत्तर – इंग्लंडचे विन्स्टन चर्चिल, रशियाचे जोसेफ स्टालिन आणि अमेरिकेचे फ्रँकलिन-डी-रुझवेल्ट हे महत्त्वाचे नेते यासाठी जबाबदार होते. - संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या मुख्य शाखा कोणत्या?
उत्तर – महासभा, सुरक्षा समिती, आंतरराष्ट्रीय न्यायालय, सचिवालय, आर्थिक व सामाजिक परिषद, आणि विश्वस्त समिती या मुख्य शाखा आहेत. - सुरक्षा समितीचे कायम सभासद देश कोणकोणते आहेत?
उत्तर – अमेरिका, रशिया, चीन, फ्रान्स, आणि इंग्लंड हे पाच कायम सभासद आहेत. - जागतिक आरोग्य संघटनेची उद्दिष्टे कोणती?
उत्तर – रोगांचे उच्चाटन करणे, आरोग्य सुधारणे आणि लोकांना चांगले वैद्यकीय सुविधा पुरवणे ही मुख्य उद्दिष्टे आहेत. - आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेच्या कार्यांची यादी करा:
उत्तर – कामगारांचे हक्क जपणे, कामगारांना सुरक्षित आणि चांगल्या परिस्थितीत काम देणे, आणि रोजगाराच्या संधी वाढविणे. - सार्कचे विस्तृत रूप लिहा:
उत्तर – दक्षिण आशियाई प्रादेशिक सहकार संघटना (South Asian Association for Regional Cooperation).
III. समूहामध्ये चर्चा करून सहा ते दहा वाक्यांत उत्तर द्या:
- संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या उद्दिष्टांची यादी करा:
- आंतरराष्ट्रीय शांतता व सुरक्षा प्रस्थापित करणे.
- सर्व देशांमध्ये मैत्रीचे संबंध वाढवणे.
- मानवाधिकारांचा प्रचार आणि संरक्षण करणे.
- आर्थिक आणि सामाजिक समस्यांवर तोडगा काढणे.
- शिक्षण, विज्ञान आणि संस्कृतीसाठी आंतरराष्ट्रीय सहकार्य प्रोत्साहन करणे.
- महासभेच्या रचनेबद्दल सविस्तर लिहा:
उत्तर – महासभा ही संयुक्त राष्ट्राची सर्वसाधारण सभा आहे, ज्यामध्ये सर्व सदस्य देशांचा समावेश असतो. प्रत्येक सदस्य देशाला एक मत असते. महासभा जागतिक शांतता, सुरक्षा, आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य यावर चर्चा करते आणि निर्णय घेते. - आर्थिक आणि सामाजिक समितीची कार्य कोणती आहेत?
- शिक्षण, आरोग्य, संस्कृती, आणि मानवी हक्कांचे संरक्षण करणे.
- जागतिक आर्थिक समस्यांवर चर्चा करणे आणि तोडगा काढणे.
- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य साधणे.
- जागतिक शांतता प्रस्थापित करण्यामध्ये संयुक्त राष्ट्र संघाची भूमिका:
संयुक्त राष्ट्रसंघ शांततेसाठी युद्ध थांबविण्याचे प्रयत्न करते. विवाद मिटविण्यासाठी चर्चा घडवून आणते. शांतता राखण्यासाठी आणि मानवी हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी विशेष शांती पथके तैनात करते. - युनेस्कोचे कार्य कोणते?
- शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारणे.
- सांस्कृतिक वारसा जतन करणे.
- विज्ञान, तंत्रज्ञान, आणि संशोधन प्रोत्साहन देणे.
- जागतिक आर्थिक समस्या सोडविणे मध्ये आंतरराष्ट्रीय नाणे निधीची भूमिका:
आंतरराष्ट्रीय नाणे निधी देशांना कर्ज उपलब्ध करून देतो. आर्थिक संकट सोडविण्यासाठी आणि स्थिरता राखण्यासाठी मदत करतो. - राष्ट्रकुल संघाच्या उद्दिष्टांची यादी करा:
- सदस्य देशांमधील सहकार्य वाढवणे.
- शांतता आणि विकास प्रोत्साहन करणे.
- शिक्षण, क्रीडा आणि सांस्कृतिक उपक्रम वाढवणे.
- युरोपीयन समुदायाचे वर्णन करा:
युरोपीयन समुदाय हा युरोपातील देशांचा संघ आहे. याचा उद्देश आर्थिक, राजकीय, आणि सामाजिक सहकार्य प्रोत्साहन करणे आहे. व्यापार, प्रवास, आणि एकत्रित विकासासाठी विशेष धोरण आखले जाते.
सराव प्रश्न आणि उत्तरे :
1. UNO ची स्थापना कधी झाली?
24 ऑक्टोबर 1945 रोजी.
2. UNO चे मुख्यालय कुठे आहे?
न्यूयॉर्क, USA.
3. UNO चा मुख्य उद्देश काय आहे?
आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सुरक्षा राखणे.
4. UNICEF चे कार्य काय आहे?
महिला आणि मुलांच्या कल्याणासाठी काम करणे.
5. WHO चे कार्य काय आहे?
साथीच्या रोगांवर नियंत्रण मिळवणे.
6. IMF चे मुख्यालय कुठे आहे?
वॉशिंग्टन, USA.
7. आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाचे कार्यालय कुठे आहे?
हेग, नेदरलँड्स.
8. कोणत्या सरचिटणीसाला नोबेल शांती पुरस्कार मिळाला?
कोफी अन्नान आणि डॅग हमरशोल्ड.
9. FAO चे कार्य काय आहे?
अन्न आणि कृषी विकासासाठी मदत करणे.
10. ILO चे मुख्यालय कुठे आहे?
जिनिव्हा, स्वित्झर्लंड.
11. WTO ची स्थापना कधी झाली?
1995 साली.
12. UNO मध्ये किती सदस्य देश आहेत?
193 देश.
13. UNESCO चे मुख्यालय कुठे आहे?
पॅरिस, फ्रान्स.
14. आंतरराष्ट्रीय वाद सोडवणारी UNO ची शाखा कोणती आहे?
आंतरराष्ट्रीय न्यायालय.
15. UNO चे पहिले सरचिटणीस कोण होते?
ट्रायगवे लाय.
