इयत्ता – सहावी
विषय – समाज विज्ञान
माध्यम – मराठी
अभ्यासक्रम – 2023 सुधारित
स्वाध्याय
प्रकरण 14 – भारतीय वैचारिकता आणि भक्ती पंथ
धार्मिक आणि सामाजिक सुधारणा चळवळी
कालगणना
शंकराचार्य – 8 वे व 9 वे
शतक
शतक
रामानुजाचार्य –11 वे व 12 वे
शतक
शतक
बसवेश्वर- 12 वे शतक
मध्वाचार्य – 13 वे व 14 वे
शतक
शतक
श्री चैतन्य – 1486-1534
गुरु नानक – 1469-1538
मीराबाई – 1498-1546
निजामुद्दीन औलिया – 1238-1325
मोइनुदिन विस्ती – 13 वे शतक
बंदेनवाज – 15 वे शतक
सलीम चिस्ती – 16 वे शतक
गटांमध्ये चर्चा करा आणि उत्तर द्या.
1. शंकराचार्यांनी कोणत्या सुधारणा
केल्या ?
केल्या ?
उत्तर – शंकराचार्यांनी
तात्कालीन हिंदू समाजात अनेक सुधारणा घडवून आणल्या.प्रमुख ठिकाणी चार मठ (मठ)
स्थापन केले आणि भजन व भक्तिगीते लिहिली.त्यांनी अनेक शास्त्रीय ग्रंथ
लिहिले.त्यांची भजगोविन्दम हि कृती आजची लोकप्रिय आहे.भारतीयांना धार्मिकरित्या
जोडणे हा त्यांच्या सुधारणांचा उद्देश होता.
तात्कालीन हिंदू समाजात अनेक सुधारणा घडवून आणल्या.प्रमुख ठिकाणी चार मठ (मठ)
स्थापन केले आणि भजन व भक्तिगीते लिहिली.त्यांनी अनेक शास्त्रीय ग्रंथ
लिहिले.त्यांची भजगोविन्दम हि कृती आजची लोकप्रिय आहे.भारतीयांना धार्मिकरित्या
जोडणे हा त्यांच्या सुधारणांचा उद्देश होता.
2. रामानुजाचार्य
यांनी कोणत्या सामाजिक सुधारणा केल्या ?
यांनी कोणत्या सामाजिक सुधारणा केल्या ?
उत्तर – रामानुजाचार्य
यांनी जातिवादाचा निषेध केला आणि दक्षिण भारतात अनेक भव्य मंदिरे बांधली.भक्ती आणि
देवाला शरण जाऊन मोक्ष मिळू शकतो या विशिष्टाद्वैत तत्त्वज्ञानाचा प्रचार केला.
यांनी जातिवादाचा निषेध केला आणि दक्षिण भारतात अनेक भव्य मंदिरे बांधली.भक्ती आणि
देवाला शरण जाऊन मोक्ष मिळू शकतो या विशिष्टाद्वैत तत्त्वज्ञानाचा प्रचार केला.
3. बसवेश्वरांची
शिकवण काय आहे ?
शिकवण काय आहे ?
उत्तर – जातिरहित
समाज निर्माण करण्याच्या उद्देशाने बसवेश्वरांनी “कार्य हीच पूजा”
(कायकवे कैलास) या ब्रीदवाक्याचा प्रचार केला.जातिव्यवस्था,मूर्तिपूजा आणि यज्ञ-यागांचा निषेध केला आणि स्त्री हीच
सर्वस्व असते या मतावर जोर दिला.
समाज निर्माण करण्याच्या उद्देशाने बसवेश्वरांनी “कार्य हीच पूजा”
(कायकवे कैलास) या ब्रीदवाक्याचा प्रचार केला.जातिव्यवस्था,मूर्तिपूजा आणि यज्ञ-यागांचा निषेध केला आणि स्त्री हीच
सर्वस्व असते या मतावर जोर दिला.
4. वचन
साहित्याचे महत्व सांगा. काही वचनकारांची नावे सांगा.
साहित्याचे महत्व सांगा. काही वचनकारांची नावे सांगा.
उत्तर – वचन साहित्य
हा एक वेगळा साहित्य प्रकार आहे.जो गद्यासारखा वाचला जाऊ शकतो किंवा कवितांप्रमाणे
गायला जाऊ शकतो.बसवेश्वर, जेडर
दासीमय्या,अल्लमप्रभू,चन्नबसवण्णा, अक्कमहादेवी आणि इतरांनी वचने रचली त्या वचनांचे प्रकटपणे
चिंतन आजही चालू आहे.
हा एक वेगळा साहित्य प्रकार आहे.जो गद्यासारखा वाचला जाऊ शकतो किंवा कवितांप्रमाणे
गायला जाऊ शकतो.बसवेश्वर, जेडर
दासीमय्या,अल्लमप्रभू,चन्नबसवण्णा, अक्कमहादेवी आणि इतरांनी वचने रचली त्या वचनांचे प्रकटपणे
चिंतन आजही चालू आहे.
5. मध्वाचार्यांचे
योगदान काय आहे ?
योगदान काय आहे ?
उत्तर – मध्वाचार्यांनी
द्वैत तत्त्वज्ञानाशी संबंधित ग्रंथांची रचना केली.उडुपी येथे नियमित पूजेसाठी
शिष्यांची नियुक्ती केली आणि भक्तीचा सोपा मार्ग सांगितला.त्यांच्या उपदेशांचा
प्रभाव कर्नाटक,महाराष्ट्र,आंध्र व तामिळनाडू येथील जनतेवर झाला.
द्वैत तत्त्वज्ञानाशी संबंधित ग्रंथांची रचना केली.उडुपी येथे नियमित पूजेसाठी
शिष्यांची नियुक्ती केली आणि भक्तीचा सोपा मार्ग सांगितला.त्यांच्या उपदेशांचा
प्रभाव कर्नाटक,महाराष्ट्र,आंध्र व तामिळनाडू येथील जनतेवर झाला.
6. भक्ती
संतानी काय उपदेश केला ?
संतानी काय उपदेश केला ?
उत्तर – भक्ती
संतांनी भक्तीमार्गाचा उपदेश केला.भेदभाव, कालबाह्य रूढी आणि प्रथा यांचा निषेध केला आणि लोकांन योग्य
मार्गावर चालण्यास प्रोत्साहित केले.
संतांनी भक्तीमार्गाचा उपदेश केला.भेदभाव, कालबाह्य रूढी आणि प्रथा यांचा निषेध केला आणि लोकांन योग्य
मार्गावर चालण्यास प्रोत्साहित केले.
7. गुरु
नानक यांच्या गाण्यांना काय म्हणतात ?
नानक यांच्या गाण्यांना काय म्हणतात ?
उत्तर – गुरु
नानकांच्या गाण्यांना जपजी म्हणतात आणि ते शिखांचे पवित्र ग्रंथ ग्रंथसाहिबमध्ये
आढळतात.
नानकांच्या गाण्यांना जपजी म्हणतात आणि ते शिखांचे पवित्र ग्रंथ ग्रंथसाहिबमध्ये
आढळतात.
8. भारतातील
प्रमुख सुफी संत कोण ?
प्रमुख सुफी संत कोण ?
उत्तर – निजामुद्दीन औलिया,बंदेनवाज, सलीम
चिस्ती आणि मोईनुद्दीन चिस्ती हे भारतातील प्रमुख सूफी संत आहेत.
चिस्ती आणि मोईनुद्दीन चिस्ती हे भारतातील प्रमुख सूफी संत आहेत.
9. भक्ती
चळवळीचे परिणाम सांगा.
चळवळीचे परिणाम सांगा.
उत्तर – भक्ती चळवळीने हिंदू आणि मुस्लिमांमध्ये एकोपा निर्माण
केला.साहित्याच्या रचनेद्वारे भारतीय भाषा समृद्ध केल्या आणि मानवजातीसाठी प्रेम,समानता आणि सेवा यांना प्रोत्साहन दिले.
केला.साहित्याच्या रचनेद्वारे भारतीय भाषा समृद्ध केल्या आणि मानवजातीसाठी प्रेम,समानता आणि सेवा यांना प्रोत्साहन दिले.
10. संतानी
उपदेश केलेला मार्ग कोणता ?
उपदेश केलेला मार्ग कोणता ?
उत्तर – संतांनी
भक्तिमार्गाचा उपदेश केला.भक्ती, प्रेम
आणि ईश्वरसेवा यावर भर दिला.
भक्तिमार्गाचा उपदेश केला.भक्ती, प्रेम
आणि ईश्वरसेवा यावर भर दिला.
11. शिखांचा
पवित्र ग्रंथ कोणता ?
पवित्र ग्रंथ कोणता ?
उत्तर – शिखांचा
पवित्र ग्रंथ म्हणजे ग्रंथसाहिब.
पवित्र ग्रंथ म्हणजे ग्रंथसाहिब.