9th SCIENCE 6.Tissues (6.ऊती)

तुम्ही काय शिकला

कार्य आणि रचना सारख्या असणाऱ्या पेशींचा समूह म्हणजे ऊती‘ होय.

वनस्पती ऊतींचे दोन मुख्य प्रकार–वर्धिष्णू ऊती व स्थायी ऊती होय.

वनस्पतींच्या वाढ होणाऱ्या भागांमध्ये पेशी विभजन करणाऱ्या वर्धिष्णू ऊती असतात.

स्थायी ऊती ह्या वर्धिष्णू ऊतींपासूनच प्रथम निर्माण होतात व नंतर त्यांची विभजनाची क्षमता नष्ट होते. स्थायी ऊतींचे साध्या व संयुक्त ऊती असे वर्गीकरण करतात.

मृदू ऊती, स्थूलकोन ऊती आणि कठिण ऊती हे साध्या ऊतींचे तीन प्रकार आहेत. प्रकाष्ठ व परिकाष्ठ हे दोन संयुक्त ऊतींचे प्रकार आहेत.

अपिस्तर ऊती, संयोगी ऊती, स्नायू ऊती आणि चेतन ऊती या सर्व प्राणी ऊती आहेत.

रचना व कार्यानुसार अपिस्तर ऊतींचे घनाकृती, चपट्या, स्तंभाकृती, प्रकेसलयुक्त व ग्रंथीय अपिस्तर असे वर्गीकरण केले आहे.

अवकाश ऊती, वसा ऊती, अस्थी, कंडर (tendon), संधिबंधन (ligament), कास्थी आणि रक्त हे सर्व संयोगी ऊतींचे प्रकार आहेत.

पट्यांचे, बिन पट्यांचे (गुळगुळीत स्नायू) व हृदयाचे असे स्नायू ऊतींचे तीन प्रकार आहेत.

चेतन ऊती चेतन पेशींनी बनलेल्या असून त्या आवेग (impluse) स्वीकारतात व पाठवितात.

प्रश्न :   (पान नं. १०६)

1.ऊती म्हणजे काय ?

उत्तर –  पेशींचा असा समूह की ज्यांच्यामधील सर्व पेशींची रचना सारखी असून त्या सर्व एकच ठराविक कार्य करतात.त्यांना ऊती असे म्हणतात.

1.
बहुपेशीय सजीवांमधील ऊतींची उपयुक्तता काय आहे?

उत्तर-  

प्रश्न :    (पान नं. 63)

1. साध्या पेशींचे प्रकार सांगा.
उत्तर – साध्या पेशींचे प्रकार खालील प्रमाणे –
मृदू
ऊती
स्थूलकोन
ऊती
कठीण
ऊती

2. अग्रस्थ वर्धिष्णू ऊती कुठे आढळतात?
उत्तर –अग्रस्थ वर्धिष्णू ऊती वनस्पतीच्या वरच्या भागात व पानाच्या टोकाला आढळतात.

3. नारळाचे साल कोणत्या ऊतींपासून बनलेले असते?

उत्तर – नारळाचे साल कठीण ऊतींपासून बनलेले असते

4. परिकाष्ठातील घटक सांगा.
उत्तर –

परिकाष्ठ मृदू
परिकाष्ठ
तंतू
चाळण
नलिका
सहचरी
पेशी

प्रश्न :  (पान नं. 69)
1.आपल्या शरिराच्या हालचालीसाठी कारणीभूत असणाऱ्या ऊतींचे नाव लिहा.
उत्तर – स्नायू ऊती

2. चेता पूंज (neuron) कशासारखे दिसते ?
उत्तर – चेतन ऊतींच्या पेशींना चेतापुंज असे म्हणतात.

3. हृदयाच्या स्नायूंचे तीन गुणधर्म सांगा.
उत्तर – हृदयाच्या स्नायूंचे अनैच्छिक शाखायुक्त व कधी न थकणारे असे तीन गुणधर्म असतात.

4. अवकाश ऊतींची कार्ये
उत्तर – अवकाश ऊती प्रतिजैविकेचे कार्य करतात.
विजातीय घटकांना गिळून टाकतात.
अवयवांना आधार देतात व बळकट बनवितात.

अभ्यास :
1. ऊतीची व्याख्या लिहा.
उत्तर – एकाच उत्पत्तीपासून निर्माण झालेल्या,एकसारखी रचना व समान कार्य समान गुणधर्म दर्शवणाऱ्या पेशींच्या समूहास ऊती असे म्हणतात.

2.किती प्रकारच्या घटकांपासून प्रकाष्ठ ऊती तयार होतात ?
उत्तर –प्रकाष्ट ऊती चार घटकांपासून बनलेले आहेत.

4.पेशी भित्ती वरून पडणारे ऊती, स्थूलकोन ऊती आणि कठीण ऊतीतील फरक सांगा.
उत्तर –

5. पर्णरंध्राची कार्ये सांगा.
उत्तर – पर्णरंध्राची कार्ये खालीलप्रमाणे –

वायूंची अदलाबदल करण्यास मदत करतात किंवा देवाण-घेवाण करतात.

बाष्प बाहेर टाकतात.

6. तीन प्रकारच्या स्नायू तंतूमधील फरक आकृतीद्वारे सांगा.
उत्तर –

7. हृदयाच्या स्नायूंचे विशेष कार्य लिहा.
उत्तर – हृदयाच्या स्नायूंचे विशेष कार्य खालीलप्रमाणे – या ऊती लांबट,शाखायुक्त,पेशी केंद्र असणाऱ्या आहेत. हे स्नायू अनैच्छिक आहेत. हृदयाचे स्नायू कधी न थकणारे आहेत.

8. रचना व शरिरातील स्नायूमधील फरक सांगा.
उत्तर –

9. चेतन पेशीची आकृती काढून नावे लिहा.
उत्तर – 

10. नांवे लिहा

उत्तर –
a) तोंडाच्या आतील भागामधील (अस्तर) स्तरातील ऊती – अपिस्तर ऊती

b) स्नायू व हाडांना जोडणाऱ्या ऊती- स्नायू ऊती

c) वनस्पती मधील अन्नवाहक ऊती – परिकाष्ट ऊती

d) आपल्या शरिरातील चरबी (वसा) साठविणाऱ्या ऊती – वसा

e) द्रवरूप धारणिक असणाऱ्या संयोगी ऊती – रक्त व लिम्फ

f) मेंदूमधील ऊती – चेतन ऊती

11.खालील भागामध्ये आढळणाऱ्या ऊतींचे प्रकार ओळखा. त्वचा, झाडाची साल, हाडे, मूत्रपिंडातील वाहिनीतील अस्तर, वाहिनी वृंद.
उत्तर – त्वचा – अपिस्तर ऊती
झाडाची साल – अपित्वचा
हाडे – अस्थी
मूत्रपिंडातील वाहिनीतील स्तर – धनात्मक अपिस्तर
वाहिनी वृंद – प्रकाष्ट, परिकाष्ट

12.मृदू ऊती कोणत्या भागामध्ये आढळतात ?
उत्तर – मृदू ऊती फूल,फांदी,पान या भागात आढळतात.

13.वनस्पतीमधील अपित्वचेची कार्ये सांगा.
उत्तर – वनस्पतीचे संरक्षण करते. अपित्वचेवरील त्वगरंध्रे पाणी आत बाहेर घेणे,वायूंची देवाणघेवाण पार पाडतात. अपित्वचा वनस्पतींचे कवकांपासून संरक्षण करते.

14. वनस्पती मधील साल (cork) संरक्षणात्मक ऊती म्हणून कसे कार्य करते ?
उत्तर –झाडांच्या सालीमध्ये पेशी मृत असतात.त्या एकमेकांना चिकटलेल्या असतात.पेशी अंतर्गत रिकामी जागा नसते.पेशीभित्ती सुबेरी नावाच्या रासायनिक पदार्थापासून बनलेली असते.त्यामुळे पाणी व स्नायू वायू रोधक असतात.त्यामुळे साल संरक्षणात्मक कार्य पार पडते.

15.खालील तक्ता पूर्ण करा.