संधी –
संधी या शब्दाचा अर्थ सांधणे किंवा जोडणे.
पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकात मिसळतात. त्या दोन वर्णांचा एक वर्ण तयार होतो. वर्णांच्या एकत्र होण्याच्या क्रियेला ‘संधी‘ म्हणतात.
उदा. हिमालय
संधी विग्रह – हिम + आलय
हिमालय या शब्दात आलेले शब्द हिम आणि आलय म्हणून
पहिल्या शब्दातील शेवटच्या अक्षराचा स्वर ‘अ‘ दुसऱ्या शब्दातील पहिल्या अक्षराचा स्वर ‘आ‘ म्हणून येथे अ + आ असे येतात.
1. हिमालय – हिम् + आलय म + अ + आ
हा ‘आ‘ व पुढे काना देऊन ठेवलेला आहे.
मराठीमध्ये संधीचे 3 प्रकार आहेत.
1. स्वरसंधी
2. व्यंजनसंधी
3. विसर्गसंधी
1. स्वरसंधी – दोन्ही शब्दातील दोन स्वर एकत्र येऊन तयार होणाऱ्या संधीला स्वर संधी असे म्हणतात.
उदा.
दोन शब्द | येणारे स्वर | स्वरसंधी | जोडशब्द |
देव + | अ + आ | आ | देवालय |
गण + ईश | अ + ई | ए | गणेश |
चंद्र + | अ + उ | ओ | चंद्रोदय |
वरील उदाहरणात दोन्ही शब्दांच्या शेवटी स्वर आले असून त्यापासून जोडशब्द येतात.
स्वर संधीचे नियम –
1) दोन एकसारखे स्वर एका पुढे एक आले असता त्यांची संधी होऊन त्याच जातीतील दीर्घ स्वर तयार होतो.
दोन शब्द | येणारे स्वर | स्वरसंधी | जोडशब्द |
देव + आलय | अ + आ | आ | देवालय |
हिम + आलय | अ + आ | आ | हिमालय |
गिरि + ईश | इ + ई | ई | गिरीश |
स्वाध्याय
1.खाली दिलेल्या शब्दांत कोणकोणते दोन शब्द
सामावलेले आहेत, ते
ओळखून लिही.
1. गजेंद्र = गज + इंद्र
2. नरेंद्र = नर + इंद्र
3. हिमालय = हिम + आलय
4.महिलाश्रम = महिला + आश्रम
5. महेश = महा + ईश
6. गिरीश = गिरि + ईश
7. महेश्वर = महा + ईश्वर
8. गुरुपदेश = गुरु + उपदेश
2.खाली दिलेल्या शब्दातील शेवटच्या अक्षराचा स्वर ओळख.
1. गज – अ
2. गण – अ
3. सूर्य – अ
4. चंद्र – अ
5. रमा – आ
6. प्रश्न – अ
7. मही – ई
8. गुरु – उ
9. महा – आ
10. एक – अ
11. प्रीती – ई
12. मनु – उ
13. देव – अ
14. गिरी – ई
15. ने – ए
पुढील
तक्ता पूर्ण कर.
दोन शब्द | येणारे स्वर | स्वरसंधी | जोडशब्द |
हिम + आलय | अ + आ | आ | देवालय |
वृध्द + आश्रम | अ + आ | आ | हिमालय |
योगी + ईश | इ + ई | ई | गिरीश |
ऋषी + ईश्वर | ई + ई | ई | ऋषीश्वर |
चंद्र + अस्त | अ + अ | आ | चंद्रास्त |
गण + ईश | अ + ई | ए | गणेश |
कवि + इच्छा | इ + इ | ई | कवीच्छा |
मुनी + ईश | ई + ई | ई | मुनीश |
मंत्र + आलय | अ + आ | आ | मंत्रालय |
अनाथ + आश्रम | अ + आ | आ | अनाथाश्रम |